Васіль Поярков - беларуская землепроходец: біяграфія, адкрыцця

Як і ў многіх рускіх землепраходцаў, дзякуючы якім Расія абрасла вялізнымі тэрыторыямі аж да Амура і Ціхага акіяна, даты нараджэння і смерці Васіля Паяркава невядомыя. У дакументальных хроніках аб ім згадваецца з 1610 па 1667 год. Зыходзячы з гэтага, часовыя рамкі яго жыцця паказваюцца прыблізна.

Служылыя людзі Сібіры

Вядома, што Васіль Поярков паходзіў з старажытнага горада Кашына Цвярской губерні. Ставіўся ён да служылым людзям, гэта значыць да той групе асоб, якія былі абавязаны несці ў карысць дзяржавы або ваенную, альбо адміністрацыйную службу. Служылыя людзі мелі і іншыя назвы – ратныя і государевы людзі, вольныя слугі, послужильцы (вольныя халопы) і проста ратнікі.

Такія назвы мелі хаджэнне з XVI па XVIII стагоддзе. Васіль Поярков на службу ў Сібіры быў залічаны з 1630 года. Тут ён даслужыўся да чыну пісьмовага галавы. Што гэта значыць? Гэта службовая асоба, якое ўваходзіць у штат пры ваяводзе. Пераважна гэты чын сустракаўся ў Сібіры і Астрахані. На правым беразе ракі Лены ў 1632 годзе быў закладзены сотнікам Пятром Бекетовым Якуцкая острожек. За дзесяцігоддзе ён ператварыўся ў адміністрацыйны цэнтр Якуцкага ваяводства і зыходны пункт вялікай колькасці гандлёва-прамысловых экспедыцый на поўнач, поўдзень і ўсход Азіі. А першым ваяводам там стаў стольнік п. П. Галавін, пры якім пісьмовым галавой і служыў Васіль Поярков.

Падыходная кандыдатура

Па тых часах Васіль Данілавіч лічыўся чалавекам вельмі адукаваным, але нораў меў даволі круты. Расія, замацаваўшыся на рацэ Лене, присматривалась да паўднёвым і усходнім, так і да паўночных тэрыторыях. Ужо было вядома, што Прыамур'е багата ворныя землі, на якіх народзіцца шмат хлеба, а ў Якутск яго завозілі з-за Урала.
Таму, калі было прынята рашэнне адправіць на выведку ў раён Шилкара (Амура) атрад казакоў, начальнікам над імі быў пастаўлены Васіль Поярков. Ён падыходзіў па ўсіх параметрах – трэба было не толькі даведацца як мага больш пра казачных краінах, але па магчымасці максімальна дакладна ўсё запісаць і скласці карты. Сваю справаздачу аб экспедыцыі Васіль Данілавіч Поярков так і назваў «Казка».

Больш:

Нервовы імпульс, яго пераўтварэнне і механізм перадачы

Нервовая сістэма чалавека выступае своеасаблівым каардынатарам у нашым арганізме. Яна перадае каманды ад мозгу мускулатуры, органаў, тканін і апрацоўвае сігналы, якія ідуць ад іх. У якасці своеасаблівага носьбіта дадзеных выкарыстоўваецца нервовы імп...

Куды паступаць пасля 11 класа? Якую выбраць прафесію?

Пры выбары сваёй будучай прафесіі не варта абапірацца на чые-то рэкамендацыі і парады, тым больш не трэба падпарадкоўвацца сваім бацькам, якія даволі часта вырашаюць без вас самастойна, куды паступіць пасля 11 класа. Варта задумацца, наколькі паспяхо...

Крывяносная сістэма жывёл, як вынік эвалюцыйнага развіцця свету

Крывяносная сістэма жывёл прайшла доўгі шлях фарміравання ў ходзе эвалюцыйнага развіцця свету. Яна ўтварылася на месцы рудыментарных частак першаснай паражніны цела, якая ў вышэйшых жывёл была выцесненая целломом, або другаснай паражніной цела. У пра...

Рыштунак

Атрад, які складаецца з 133 чалавек, быў забяспечаны гарматай, вялікай колькасцю пішчаляў (раннія ўзоры агнястрэльнай зброі) і боепрыпасаў. Акрамя таго, у абозе было шмат суднавага інструмента і парусіны для будаўніцтва лодак, а таксама вельмі шмат рознага тавару для падарункаў мясцовым жыхарам і для абмену з імі – сукно i бісер, медныя катлы і начынне. Самае галоўнае – атраду было строга забаронена якім-небудзь спосабам крыўдзіць або прыгнятаць абарыгенаў. Перад адпраўкай да казакоў далучыліся каля паўтары дзясяткаў «ахвотных людзей» (так называліся прамыслоўцы) і перакладчык. Ім стаў Сямён Пятроў Чыстай.

Канкрэтныя мэты экспедыцыі

У 1639 годзе атрад пешых казакоў пад пачаткам землепроходца Івана Юр'евіча Москвитина ўжо дасягаў берагоў Ахоцкага мора і Сахалінскага заліва. Васіль Данілавіч Поярков са сваім атрадам першапачаткова адправіліся да Амуру, і мэты дабірацца да мораў Ціхага акіяна перад атрадам не ставілася. Іх асноўнай задачай было даследаванне Прыамур'я. Рускія, якія ўгрунтаваліся ў Якуцку, ужо валодалі разрозненымі дадзенымі аб навакольных рэках і народы, якія жылі на іх берагах.

Пояркову ставілася ў абавязак выяўленне і падрабязнае апісанне прыродных багаццяў, у прыватнасці, пацверджанне чутак аб велізарных запасах розных руд. Патрэбныя былі падрабязныя звесткі аб родзе заняткаў мясцовых жыхароў, дарогах і волаках да ўжо вядомым рэках Зие і Шилке. Падрабязна быў абумоўлены маршрут Васіля Паяркава і паведамленыя ўсе наяўныя звесткі аб месцах, у якія трэба было адправіцца атраду пешых казакоў.

Даура

Краіна, якая першай ляжала на іх шляху, называлася Даурией, і ў ёй ужо пабывалі і казак Максім Пярфільеў ў 1636 годзе, і прамысловец Аверкиев. Абодва яны вярнуліся і расказвалі дзіўныя гісторыі аб багаццях гэтых краёў, а Пярфільеў склаў карту, якой карысталіся і да XIX стагоддзя. Да Даурии ставілася частка цяперашняга Забайкалля і захад Прыамур'я. Каб чытач змог скласці хоць нейкае ўяўленне аб тым, як прасоўвалася экспедыцыя Васіля Паяркава, ніжэй мы прывялі карту. Усе атрады, раней якія адпраўляліся на разведку, былі малалікія – з Дзмітрыем Копылова адправіліся 509 казакоў, з Іванам Москвитиным – 32. А Пётр Пятровіч Галавін падрыхтаваў добра ўзброеную ваенную экспедыцыю з 133 чалавек, і ён чакаў вынікаў адпаведных.

Пачатак паходу

Самыя добра вядомыя гады жыцця Васіля Паяркава – гэта час яго знакамітага паходу, які быў пачаты ў 1643-м, а скончаны ў 1646 годзе. У ліпені-месяцы атрад, кіраваны Поярковым, выйшаўшы з Якуцка, на 6 дощаниках (рачное несамоходное судна з плоскім дном і палубай, грузападымальнасцю ад 7 да 200 тон) спусціліся па Лене да месца ўпадзення ў яе Алдана. Затым па Алдану і двух рэках яго басейна, Учуру і Гонаму, яны падняліся да месца першай стаянкі.

Шлях да стаянкі судоў

Трэба адзначыць, што прасоўванне супраць плыні ішло не так хутка – ад вусця Алдана да месца ўпадзення ў яго Учура атрад дабіраўся месяц. Шлях па прытоку Алдана да вусця Гонама заняў яшчэ 10 дзён.Па Гонаму плыць на судах можна было толькі 200 км, затым пачыналіся парогі, праз якія дощаники трэба было перапраўляць волакам. Па пісьмовых сведчаннях, парогаў было сорак – на ўсе гэтыя цяжкасці сышло яшчэ 5 тыдняў.
Наступіла восень, і падарожнік Васіль Поярков прымае рашэнне частка атрада з грузам пакінуць зімаваць у судоў, а самому ўлегцы, у суправаджэнні 90 чалавек, адправіцца на нартах (доўгія сані) праз прыток Гонама Сутам і праз прыток Сутама Нуам далей, да Станавога хрыбта (горная ланцуг Знешні Хинган).

Своенравное і непрафесійнае паводзіны

Пераадолеўшы гэты шлях за два тыдні, В. Д. Поярков трапляе ў Прыамур'е, а яшчэ праз такі ж прамежак часу па прытоку Мульмаге выходзіць да вялікай рацэ Зее і, уласна, пранікае ў Даурию. У некаторых крыніцах звесткі аб ходзе гэтай экспедыцыі адрозніваюцца. У адных робіцца акцэнт на стромкім нораве Паяркава, каханым метадам якога было паланенне шляхетных абарыгенаў і далейшае вымагальніцтва дароў і прымус да супрацоўніцтва. У іншых гаворыцца, што «пісьмовы галава», хоць ён і быў крут, але памятаў наказ – не крыўдзіць мясцовае насельніцтва.
А вінаватым далейшага непрымання казакоў першабытнікамі лічаць Пятрова. Ён, нібыта пасланы на чале атрада з 40 чалавек на разведку да Амуру, спыніўся ля вялікага населенага пункта. Дауры даслалі вялікія дары, але Пятроў па ўласнай ініцыятыве напаў на пасёлак, і пешыя казакі яго атрада былі разбітыя коннымі даурами. І далей па ўсім Амуру рускіх падарожнікаў не падпускалі да берагоў і нападалі на іх, дзе толькі можна.

Першая страшная зімоўка

Аднак больш распаўсюджаная версія кажа пра тое, што асабіста Васіль Поярков, землепроходец і мараплавец, адкрывальнік новых зямель, загадаў захапіць аманатами (у закладнікі) прадстаўнікоў даурской шляхты і трымаць іх у пабудаваным ўмацаваным астрогу з мэтай прымусу плаціць чынш не маньчжурам, а рускаму цару. Острожек быў добра ўмацаваны, а казакі ведалі толк у вайне, і ўсе прынятыя атакі мясцовага насельніцтва былі адбітыя. Але з пачатку студзеня 1644 года і да вясны острожек знаходзіўся ў блакадзе. Пачаўся люты голад, і, па пісьмовых сведчаннях, як сам Васіль Поярков, біяграфія якога ў адваротным выпадку тут бы і скончылася, так і казакі «елі трупы». Ўчынкі рускіх прышэльцаў, узятых у кольца, выклікалі агіду ў сытых даураў. Весці аб гэтым ганебным факце несліся наперадзе экспедыцыі.

Спуск па Амуру

Увесну, калі па якім-то прычынах кольца абложнікаў распалася, В. Д. Поярков паслаў за зимовавшими на берагах Гонама, астатнія ж пад кіраваннем вышэйзгаданага Пятрова адправіліся далей да Амуру на разведку. Вярнуўся атрад Пятрова быў моцна потрепан, у выніку які прыбыў з падмацаваньнем агульная колькасць казакоў пад кіраўніцтвам В. Паяркава склала 70 чалавек. Яны пабудавалі новыя лодкі і паплылі па Зее да Амура. Паўсюль рускія сустракалі непрыманне і супраціў і былі вымушаны спусціцца да вусця гэтай вялікай ракі.

Новыя невядомыя плямёны

Наступным пасля даураў народам, які сустрэўся казакам у сярэднім цячэнні Амура, былі земляробы дючеры. Весці аб злых «людаедаў» дайшлі і да іх вушэй. Рушэньнем дючеров быў знішчаны выведвальны атрад казакоў, які складаецца з 20 чалавек. Гэта вынішчэньне, дасланых у разведку землепроходцев мела месца ў вусце буйнога прытоку Амура – ракі Сунгары. Два наступных племя, сустрэтых атраду В. Д. Паяркава, не былі ратаямі або паляўнічымі – яны здабывалі рыбу. Ёю карміліся, а ў размаляваныя шкуры буйных рыбін апраналіся. Першае племя называлася гольдами, а другая, якая жыла ў вусце Амура, гиляками.

Нічым не апраўданыя ўчынкі

Згодна з якія захаваліся хроніках, ні з першым, ні з другім народамі ў В. В. Паяркава не было сутыкненняў, а гиляки адразу ахвотна прысягнулі на вернасць рускаму цару і нават аддалі першую даніну – ясак. Тут, у вусце Амура, казакі сталі на сваю другую зімоўку. І зноў ім давялося перажываць люты голад і харчавацца падлай. Можа быць, таму, а можа, у сілу самадурства (праўду мы сёння, на жаль, так і не даведаемся) Васіль Поярков, што адкрыў у гэтую зіму Амурскі ліман і Татарскі праліў і даведаўся пра «валасатых людзей», якія пражываюць на Сахаліне, перад адпраўленнем у далейшы шлях напаў на мірных гиляков. У выніку гэтага бою атрад казакоў паменшыўся ўдвая.

Вяртанне

Льды выявіліся, і Васіль Поярков выйшаў у Амурскі ліман. У далейшым на працягу трох месяцаў ён падымаўся ўздоўж паўднёва-заходніх берагоў Ахоцкага мора (усе пацверджана дакументамі). Развіваўся мараплавец ад вусця Амура да месца ўпадзення ў Ахоцкае (Ламское) мора ракі Вуллі. Тут пасля шторму, у які трапіў моцна поредевший атрад, казакі сталі на сваю трэцюю зімоўку. Але гэтыя землі ў 1639 годзе ўжо наведаў Іван Юр'евіч Москвитин, а мясцовыя жыхары плацілі даніну рускаму цару. Пасля зімоўкі атрад (па розных дадзеных, у яго складзе заставалася ад 20 да 50 чалавек) па рацэ Траўні пачаў сваё вяртанне ў Якуцк, куды і прыбыў у сярэдзіне чэрвеня 1646 годзе.

Заслугі і пралікі экспедыцыі

Асноўнай мэтай паходу. В. Паяркава было выяўленне радовішчаўсвінцовай, меднай і срэбнай руд, аднак яна не была дасягнутая. Акрамя таго, землепроходец парушыў першапачатковы план экспедыцыі і загубіў няправільнымі рашэннямі многіх людзей. Але ўсё-такі Васіль Поярков (што адкрыў гэты чалавек, цяпер вам вядома) падарыў Расеі новы шлях у Ціхі акіян і велізарныя плошчы новых багатых зямель, а таксама першым пракраўся ў басейн Амура і ўвайшоў у гісторыю краіны як вялікі першапраходзец, імем якога названы і пасёлкі, і рэкі, і параходы. У 2001 годзе Банкам Расіі была выпушчана манета вартасцю 50 рублёў «Экспедыцыя В. Паяркава». Яна ўваходзіць у серыю «Засваенне і даследаванне Сібіры».

Трэба адзначыць, што аб жорсткасці В. Паяркава пішацца шмат – і катаваннямі палонных ён не грэбаваў, і пшанічныя палі выпальваў, каб имевшийся спачатку лішак хлеба повыгоднее прадаць. Але самае галоўнае, чаго дасягнуў такім паводзінамі В. Поярков, – гэта рэзкае непрыманне карэнным насельніцтвам удзельнікаў наступных рускіх экспедыцый, напрыклад Е. П. Хабарова. Але разам з тым Пояркову ўдалося завяршыць экспедыцыю і даставіць афіцыйныя звесткі аб новых землях. Апошнія гады жыцця Васіля Паяркава прайшлі ў Маскве, у спакоі і дастатку. У Сібіры ён служыў да 1648 года ў ранейшай пасады.