Медаль "За абарону Каўказа". Баявыя ўзнагароды СССР

Бітва за Каўказ стала адным з самых працяглых па часе бітваў Вялікай Айчыннай вайны. У назве заснаванай 1 мая 1944 года медалі адзначалася толькі пачатковая фаза супрацьстаяння дзвюх армій у горных раёнах поўдня СССР, хоць згодна з палажэннем, медаль «За абарону Каўказа» ўручалася і ўдзельнікам наступальных баёў, якія вяліся на працягу 1943 года.

Аперацыя «Эдэльвейс»

План захопу асноўных нафтаздабываючых раёнаў, адкуль Савецкі Саюз атрымліваў да 85 % сыравіны для паліва, быў зацверджаны Гітлерам летам 1942 года. Гэтай вайсковай аперацыі было прысвоена кодавае імя па назве прыгожага горнага кветкі. «Эдэльвейс» прадугледжваў тры напрамкі удараў для групы нямецкіх армій «А»: два – у абыход горных масіваў Каўказа з заняткам партоў Чарнаморскага ўзбярэжжа і атака на Каспій з выхадам у раён Баку, трэці – праз галоўны Каўказскі хрыбет з захопам нафтапромыслаў Грознага.

Улічваючы, што тут размяшчаліся радовішча вальфраму і марганца, без якіх немагчыма выплаўляць зброевую і браніраваную сталь, што пасля страты Украіны Каўказ стаў адным з асноўных пастаўшчыкоў збожжа, ажыццяўленне плана «Эдэльвейс» ставіла б Савецкі Саюз у вельмі цяжкае становішча. Усе узнагароджаныя медалём «За абарону Каўказа» - і ваенныя і грамадзянскія, разумеючы значэнне перамогі на поўдні краіны і цяжар баёў у перадгор'ях Каўказа, лічылі гэтую ўзнагароду адной з самых ганаровых сярод усіх узнагарод ваеннага часу.

Больш:

Нервовы імпульс, яго пераўтварэнне і механізм перадачы

Нервовая сістэма чалавека выступае своеасаблівым каардынатарам у нашым арганізме. Яна перадае каманды ад мозгу мускулатуры, органаў, тканін і апрацоўвае сігналы, якія ідуць ад іх. У якасці своеасаблівага носьбіта дадзеных выкарыстоўваецца нервовы імп...

Куды паступаць пасля 11 класа? Якую выбраць прафесію?

Пры выбары сваёй будучай прафесіі не варта абапірацца на чые-то рэкамендацыі і парады, тым больш не трэба падпарадкоўвацца сваім бацькам, якія даволі часта вырашаюць без вас самастойна, куды паступіць пасля 11 класа. Варта задумацца, наколькі паспяхо...

Крывяносная сістэма жывёл, як вынік эвалюцыйнага развіцця свету

Крывяносная сістэма жывёл прайшла доўгі шлях фарміравання ў ходзе эвалюцыйнага развіцця свету. Яна ўтварылася на месцы рудыментарных частак першаснай паражніны цела, якая ў вышэйшых жывёл была выцесненая целломом, або другаснай паражніной цела. У пра...

Аўтар эскіза

Мікалай Іванавіч Маскалёў. Імя гэтага мастака ўваходзіць у апісанне медалёў і ордэнаў, створаных па яго эскізах. Сярод іх медалі «За абарону Масквы», «За абарону Сталінграда» і інш., ордэн Кутузава і, напэўна, самы ўшанаваны ордэн Вялікай Айчыннай – салдацкі ордэн Славы.

Медаль «За абарону Каўказа» вылучаецца ў гэтым шэрагу тым, што ў яе афармленні мастак адзіны раз выкарыстаў нацыянальныя матывы, якія маюць геаграфічную прывязку: кветкі і гронкі вінаграду.

Апісанне медалі

На адным баку латуневая круглая медаль «За абарону Каўказа» дыяметрам 32 мм мае малюнак высокай вяршыні Каўказскіх гор – Эльбруса. У яго падножжа – выявы нафтаздабываючых вышак, танкаў і баявых машын з салдатамі. Над гарой размешчаны тры самалётных сілуэту. Усё гэта знаходзіцца ўнутры дэкаратыўнага вобада з выявай вінаграднай лазы. У верхняй частцы – дугападобная надпіс выпуклымі літарамі «За абарону Каўказа». Дэкаратыўны вобад ў верхняй кропцы падзяляе зорка, унізе – стужка з сярпом і молатам і надпісам «СССР».

Адваротны бок медаля – рэверс – мае лаканічнае рашэнне, якім валодаюць шматлікія баявыя медалі ВЯЛІКАЙ айчыннай вайны: выпуклыя серп і молат, а пад імі – гарызантальная надпіс у тры радкі «За нашу Савецкую Радзіму».

Стандартная пяцікутная калодка, якую маюць амаль усе баявыя медалі СССР, абцягвае муаравай стужкай. Яе шырыня – 24 мм, асноўны колер – аліўкавы, па краях – сінія паласы шырынёй 2,5 мм. У сярэдзіне – аліўкавая палоска (2 мм) з чырвоным контурам, накладзеная на паласу белага колеру (6 мм) з сінім контурам.

Першы этап каўказскай бітвы

Выкананне аперацыі «Эдэльвейс» спачатку было паспяховым для нямецкіх армій і ішло па графіку. Адзін за адным былі захопленыя найбуйнейшыя горада Стаўраполля і Краснадарскага краю, уключаючы краявыя сталіцы, а таксама Армавір, Элісту, Маздок, Майкоп і вялікую частку Наварасійска. Сімвалам поспеху гітлераўцаў стала водружение у жніўні 1942 года адмысловай групай альпіністаў сцяг са свастыкай на вяршыні Эльбруса.

Адступленне Чырвонай Арміі ў некаторых горных раёнах выглядала неарганізаваным: савецкае камандаванне не чакала, што немцы будуць атакаваць праз цяжкапраходныя перавалы. А яшчэ занадта вялікая розніца была ў падрыхтоўцы нямецкіх горных стралкоў і противостоявших ім частак Чырвонай Арміі. І ўсё-ткі да верасня 1942 года наступ вермахта было спынена.

Палажэнне аб медалі

Згодна з статуту медалём узнагароджваліся ўсе вайскоўцы Чырвонай Арміі, Ваенна-марскога флота і войскаў НКУС, не менш трох месяцаў, якія прымалі ўдзел у баях за Каўказ ў перыяд з ліпеня 1942-га па кастрычнік 1943 года. Атрымалі ў гэтых баях раненне медаль «За абарону Каўказа» ўручалася незалежна ад тэрміну ўдзелу ў каўказскіх ваенных аперацыях.

Грамадзянскія асобы таксама ўзнагароджваліся гэтай медалём, у тым ліку і за ўдзел у будаўніцтве абарончых збудаванняў, якое пачалося яшчэ ў 1941 годзе. Медалі СССР ўручаліся на аснове дакументаў, выдадзеных ваеннымі, ваенна-медыцынскімі органамі і органамі ўлады раёнаў, дзе адбываліся ваенныя дзеянні: Краснадарскага і Стаўрапольскага краёў, Грузінскай і Азербайджанскай саюзных рэспублік.

Як і ўсе падобныя ўзнагароды, медаль «За абарону Каўказа» носіцца на левай баку, месца ёй вызначалася пасля медалі «За абарону Кіева».

Контрнаступленне савецкіх войскаў

Асноўнай прычынай паразы немцаў у паўднёвай кампаніі ваенныя аналітыкі называюць распыленне сіл на дванапрамкі – каўказскае і сталинградское, што і прывяло да разгрому вермахта ў берагоў Волгі і ў узбярэжжаў Чорнага і Каспійскага мораў. Але галоўнай прычынай сталі праяўленыя савецкімі салдатамі і матросамі стойкасць і мужнасць. Немцам не ўдалося ні захапіць Сталінград, ні прарвацца да Грознага і Баку.

Пасля ўпартых абарончых баёў з пачатку 1943 года Чырвоная Армія перайшла ў контрнаступленне, і калі б не загад Гітлера адвесці паўднёвую войска ў Крым, асноўныя сілы групы армій «А» былі б акружаны і знішчаны.

Асабліва уражлівым стала паветранае бітва, які развярнуўся ў небе Кубані, – адно з самых маштабных у гісторыі. Перамога ў ім забяспечыла савецкім лётчыкам перавага ў паветры, якое яны не выпускалі да канца вайны. Менавіта з таго часу ўзышла зорка савецкага аса Аляксандра Пакрышкіна, таксама ўзнагароджанага ганаровай узнагародай.

9 кастрычніка апошнія нямецкія салдаты пакінулі Таманской паўвостраў, Каўказ быў цалкам вызвалены. А нямецкія вымпелы скінутыя з вяршыні Эльбруса савецкімі воінамі-альпіністамі ў лютым 1943 года. Замест іх былі ўзняты сцягі СССР.

Паўднёвы бант

Неафіцыйную назву камплекты з трох узнагарод – медалёў СССР, прысвечаных падзеям на паўднёвым участку Вялікай Айчыннай вайны – Паўднёвы бант. «За абарону Каўказа» - самая масавая ўзнагарода з гэтага камплекта: да 1985 годзе ёю было ўзнагароджана каля 870 тыс. У яго ўваходзяць яшчэ медалі «За абарону Севастопаля» (52,5 тысячы узнагароджаных) і «За абарону Адэсы» (каля 30 тысяч), заснаваныя адначасова – 22 снежня 1942 года.

Кавалераў Паўднёвага банта налічваецца ўсяго каля 990 чалавек. Самым знакамітым з іх з'яўляецца легендарны маршал Сямён Міхайлавіч Будзённы – менавіта ён камандаваў злучэннямі, якія бралі ўдзел у самых цяжкіх баях першага этапу вайны на ўзбярэжжы Чорнага мора. Але вечнай памяці заслугоўвае подзвіг ўсіх удзельнікаў тых баёў - ад маршала да радавога.