Княгіня Ганна Леопольдовна: кароткая біяграфія і гады праўлення

Лёс гэтай жанчыны надзвычай трагічная. Ўнучка рускага цара Івана V, Ганна Леопольдовна толькі на кароткі міг апынулася кіраўніцай найвялікшага ў свеце дзяржавы — Расеі. Яна пайшла з жыцця, калі ёй было ўсяго дваццаць сем гадоў, і апошняе, што бачылі яе вочы, — гэта вузкае акенца чужога дома, які стаў для яе турмой, і ледзь прыкметная з-за хмар палоска непрыветлівага паўночнага неба. Такі быў вынік палацавага перавароту, у выніку якога ўзышла на пасад дачка Пятра I — Лізавета Пятроўна.

Юная спадчынніца Іаана V

Перш за чым пачаць размову аб тым, хто такая Ганна Леопольдовна ў расейскай гісторыі, варта ўдакладніць, якое дачыненне яна мела да дому Раманавых. Аказваецца, самае прамое. Вядома, што з 1682 па 1696 гады на расійскім троне сядзелі адразу два гаспадара — Пётр I і яго родны брат Ян V, у якога было пяць дачок: Марыя, Феадосія, Кацярына, Праскоўя і Ганна. Апошняя стане ў 1730 годзе імператрыцай і будзе валадарыць на працягу дзесяці гадоў. Іншая ж дачка Іаана V, Кацярына, даводзіцца маці гераіні нашага аповеду — будучай кіраўніцай, регентше Ганне Леопольдовне, якая, такім чынам, была паўнапраўнай прадстаўніцай які кіраваў дома Раманавых. Такім чынам, яе сын Іван меў усе правы на пасад.

Нарадзілася Ганна Леопольдовна 18 снежня 1718 года ў невялікім нямецкім мястэчку Парастак. Яе бацькам быў Леапольд Карл герцаг Мекленбург–Шверинский, а маці, як было сказана вышэй, дачка рускага цара Іаана V, царэўна Кацярына Іаанаўна. У Расею будучая кіраўніца трапіла, калі ёй споўнілася чатыры гады, тут яна і прыняла праваслаўе. Яе маці была каханай пляменніцай якая кіравала ў тыя гады імператрыцы Ганны Іаанаўны, і тая праявіла клопат аб яе выхаванні, даручыўшы яго адным з найбольш вядомых дзеячаў Акадэміі навук — Кондратию Іванавічу Геннингеру. З 1731 года ён прыступіў да заняткаў, але доўжыліся яны толькі чатыры гады, так як у 1735-м здарылася рамантычная гісторыя, якая паклала канец яго кар'еры.

Дзявочае каханне і вымушанае замужжа

У сталіцу імперыі прыбыў новы пасланнік Саксоніі — граф Морыц Карл Линар. Гэтаму вытанчанаму еўрапейскаму красавцу было ў той час трыццаць тры гады, і маладая прынцэса Ганна Леопольдовна закахалася ў яго без памяці. Яе настаўнік Кандраці Іванавіч быў у курсе спраў і ўсяляк садзейнічаў развіццю рамана. Неўзабаве пайшлі чуткі аб магчымым шлюбе. Але бяда ў тым, што ў Ганны ўжо быў афіцыйны жаніх — герцаг Антон Ульрых, якога абрала для яе, кіруючыся дзяржаўнымі інтарэсамі, сама імператрыца. Даведаўшыся аб свавольстве малады пляменніцы, самадзержыца расейская прогневалась і выслала пасланца-спакусніка вунь з Расіі, а памагатага інтрыгі — Кондратия Іванавіча — адхіліла ад пасады. Аднак раман на тым не скончылася, але пра гэта пойдзе размова далей.

Больш:

Нервовы імпульс, яго пераўтварэнне і механізм перадачы

Нервовая сістэма чалавека выступае своеасаблівым каардынатарам у нашым арганізме. Яна перадае каманды ад мозгу мускулатуры, органаў, тканін і апрацоўвае сігналы, якія ідуць ад іх. У якасці своеасаблівага носьбіта дадзеных выкарыстоўваецца нервовы імп...

Куды паступаць пасля 11 класа? Якую выбраць прафесію?

Пры выбары сваёй будучай прафесіі не варта абапірацца на чые-то рэкамендацыі і парады, тым больш не трэба падпарадкоўвацца сваім бацькам, якія даволі часта вырашаюць без вас самастойна, куды паступіць пасля 11 класа. Варта задумацца, наколькі паспяхо...

Крывяносная сістэма жывёл, як вынік эвалюцыйнага развіцця свету

Крывяносная сістэма жывёл прайшла доўгі шлях фарміравання ў ходзе эвалюцыйнага развіцця свету. Яна ўтварылася на месцы рудыментарных частак першаснай паражніны цела, якая ў вышэйшых жывёл была выцесненая целломом, або другаснай паражніной цела. У пра...

Праз чатыры гады пасля апісаных падзей адбылася вяселле Ганны Леапольдаўны са гэтак нялюбым ёю жаніхом — Антонам Ульрыхам, герцагам Браўншвейг–Люнебургским. Урачыстасці, прысвечаныя гэтай падзеі, адрозніваліся незвычайнай пышнасцю і праходзілі пры велізарным збегу народа. Падчас вянчання сказанае на дарогу слова прамовіў арцыбіскуп Амвросій (Юшкевіч) — чалавек, якому наканавана было адыграць важную ролю ў рэлігійнай і палітычнай жыцця краіны ў перыяд праўлення Лізаветы Пятроўны. Праз год у маладой пары нарадзіўся сын, нарачонай пры хрышчэнні Іванам.

Канец валадараньня Ганны Іаанаўны

Ішоў 1740 год. У Расейскай гісторыі ён адзначаны шэрагам важнейшых падзей, галоўным з якіх была смерць імператрыцы Ганны Іаанаўны, насталая 17 (28) кастрычніка. У сваім завяшчанні яна абвясціла спадчыннікам пасаду нованароджанага сына Ганны Леапольдаўны — Івана, а рэгентам пры ім прызначыла свайго фаварыта Іагана Эрнста Бірона. Па дасягненні адпаведнага ўзросту малады спадчыннік павінен быў стаць Расейскіх Самадзержцаў Янам VI.

Трэба адзначыць, што, будучы дачкой цара Іаана V, якая памерла імператрыца горача ненавідзела яго роднага брата Пятра I і ўсімі сіламі пярэчыла таго, каб хто-небудзь з яго нашчадкаў завалодаў прастолам. Па гэтай прычыне яна ў сваім завяшчанні паказала, што ў выпадку смерці названага спадчынніка права на карону пераходзіць наступнаму па старшынстве дзіцяці яе каханай пляменніцы — Ганны Леапольдаўны. Па нагоды кандыдатуры на пасаду рэгента пры малалетнім імператары ў яе не было сумневаў. Ім павінен быў стаць яе шматгадовы фаварыт — Бірон.

Але лёсу было заўгодна распарадзіцца інакш. Літаральна з першых дзен свайго праўлення ён сутыкнуўся з жорсткай апазіцыяй, группировавшейся вакол бацькоў малалетняга спадчынніка. Быў нават складзены змова звяржэння гэтага непапулярнага ў народзе дачасніка. На чале зламыснікаў стаяў муж Ганны Леапольдаўны — Антон Ульрых. Аднак конспираторами яны былі дрэннымі, і неўзабаве аб іх намерах стала вядома начальніка тайнай канцылярыі А. І. Ушакову. Гэты заплечных спраў майстар апынуўся чалавекам досыць празорлівым і, прадбачачы магчымы палацавы пераварот, абмежаваўся тым, што толькі фармальна «паўшчуваў» змоўшчыкаў.

Зрынуты дачаснік

Аднак праўленне Бірона было асуджана. У ноч на 9 лістапада 1740 года ў спальні, дзе мірна спачывалірэгент і яго жонка, рэзка адчыніліся дзверы. Увайшла група ваенных на чале з фельдмаршалам Хрыстафорам Минихом, заклятым ворагам Бірона і прыхільнікам Ганны Леапольдаўны. Былы усёмагутны фаварыт, убачыўшы, што ўвайшлі, зразумеў, што гэта канец, і, не валодаючы сабой ад страху, палез пад ложак, будучы упэўненым, што яго заб'юць. Аднак ён памыліўся. Рэгента пасадзілі ў сані і павезлі на гаўптвахту.

Неўзабаве рушыў услед суд, на якім Бірона ставіліся ў віну ў віну розныя злачынствы. Зразумела, большая частка з іх была выдуманая. Прысуд цалкам адпавядаў духу таго часу — чвартаванне. Аднак калі небараку прывялі ў пачуццё, ён пачуў, што яму абвешчана памілаванне, і пакаранне замяняецца спасылкай у Пелым, які знаходзіцца за тры тысячы вёрст ад Пецярбурга. Але ў валадаранне імператрыцы Лізаветы міласцівая гасударыня перавяла яго ў Яраслаўль, а з часам Пётр III выклікаўшы Бірона ў сталіцу, вярнуў яму ўсё ордэна і знакі адрознення. Яшчэ праз некалькі гадоў Кацярына II аднавіла былога рэгента ў правах на якое належала яму калі-то Курляндскае герцагства.

Прыход да ўлады і з'яўленне небяспечнага фаварыта

такім чынам, ненавісны дачаснік быў выгнаны з палаца, а дзяржаўнае кіраванне перайшло ў рукі маці спадчынніка прастола. Рэгенткай стала Ганна Леопольдовна. Раманавы, якія вядуць свой род па лініі цара Іаана V, часова апынуліся на вяршыні дзяржаўнай улады Расіі. У самым пачатку наступнага 1741 года ў жыцці маладой жанчыны адбылося радаснае падзея: у Пецярбург прыбыў зноў прызначаны саксонскі пасланец Карл Линар — яе ранейшая і не паспеўшы астыць каханне. Неадкладна прыняты Ганнай Леопольдовной, ён адразу стаў яе фаварытам.

Паколькі кіраўніца была замужам, то ў сваіх адносінах яны павінны былі выконваць пэўныя прыстойнасці. Пасяліўся Линар ў доме непадалёк ад Летняга саду, дзе ў той час жыла ў Летнім палацы Ганна. Каб забяспечыць дастатковы падстава для яго прысутнасці ў палацы, яна прызначыла палюбоўніка оберкамергером. Неўзабаве найвышэйшая ласку разлеглася да таго, што фаварыт быў узнагароджаны двума вышэйшымі расійскімі ордэнамі — Андрэя Першазванага і Аляксандра Неўскага. За якія заслугі ён іх атрымаў, прыдворныя маглі толькі здагадвацца.

Аднак неўзабаве Ганна Леопольдовна дазволіла свайму палюбоўніку ўмешвацца ў сур'ёзныя дзяржаўныя справы і не прымала ніякіх рашэнняў, не параіўшыся з ім. Пры папушчальніцтве яе Линар стаў ключавой фігурай у барацьбе прыдворных партый, якія прагнуць уцягнуць Расею ў вайну за аўстрыйскае спадчыну. У тыя гады шэраг еўрапейскіх дзяржаў спрабаваў, аб'явіўшы нелегітымным завяшчанне аўстрыйскага імператара Карла VI, завалодаць уласнасцю дома Габсбургаў у Еўропе. Такое паводзіны саксонскага пасланца выклікала незадаволенасць сярод вышэйшых саноўнікаў, асцерагаюцца з'яўлення ў яго асобе новага Бірона.

Расстанне з Линаром

Каб як-то завуаляваць прымалі скандальны абарот сувязь, Ганна Леопольдовна (імператрыца, як-ніяк) вымушана была ісці на хітрыкі, якімі, зрэшты, нікога нельга было ўвесці ў зман. Так, напрыклад, яна улетку 1741 года обручила Линара са сваёй камер-фрэйлінай і бліжэйшай сяброўкай баранэсай Юлианой Менгден. Але, стаўшы жаніхом, ён, тым не менш, не мог афіцыйна паступіць на рускую службу, так як заставаўся падданым Саксоніі. Каб атрымаць неабходнае дазвол, у лістападзе таго ж года Линар выехаў у Дрэздэн.

Перад ад'ездам ён, як чалавек дальнабачны, перасцерагаў Ганну Леопольдовну аб магчымай спробе захопу ўлады прыхільнікамі дачкі Пятра I Лізаветы Пятроўны. Зрэшты, ён збіраўся неўзабаве вярнуцца і ўзяць усё пад свой кантроль. Растаючыся, яны не ведалі, што развітваюцца назаўсёды. Калі ж, атрымаўшы жаданае дазвол ад урада Саксоніі, Линар у лістападзе таго ж года вяртаўся ў Пецярбург, то ў Кёнігсбергу яго чакала вестку аб арышце Ганны Леапольдаўны і восшествии на пасад Лізаветы Пятроўны. Яго горшыя асцярогі апраўдаліся…

Дачка Пятра на чале гвардыі

Палацавы пераварот адбыўся ў ноч на 25 лістапада (6 снежня) 1741 года. У тыя часы асноўнай палітычнай сілай была створаная Пятром Вялікім гвардыя. Здольная ўзводзіць на трон і зрынаць з яго, яна ўжо адчула сваю сілу ў лютым 1725 года. Тады на яе штыках прыйшла да ўлады удава Пятра I — імператрыца Кацярына I. Вось і зараз, карыстаючыся тым, што Ганна Леопольдовна, праўленне якой выклікала ўсеагульны незадаволенасць, недаацэньвала сілу гвардыі, Лізавета здолела прыцягнуць на свой бок, які знаходзіўся ў Пецярбургу Праабражэнскі полк.

У тую фатальную для расійскай кіраўніцы ноч 31-гадовая прыгажуня Лізавета Пятроўна ў суправаджэнні трохсот васьмі грэнадзёраў з'явілася ў Зімовым палацы. Не сустрэўшы нідзе супраціву, яны дайшлі да спальні, дзе мірна спачывалі Ганна Леопольдовна і яе муж. Да смерці паслухмяная регентше было абвешчана аб яе зрыньванні і арышце. Сведкі гэтай сцэны пасля расказвалі, што Лізавета, узяўшы на рукі, які знаходзіўся ў той жа пакоі і прачнуўся ад раптоўнага шуму падгадаванага спадчынніка прастола, ціха прашаптала: «Няшчаснае дзіця». Яна ведала, што кажа.

Крыжовы шлях ўчорашняй кіраўніцы

такім чынам, Брауншвейгское сямейства было арыштавана, у тым ліку і Ганна Леопольдовна. Імператрыца Лізавета не была жорсткім чалавекам. Вядома, што спачатку яна задумала выслаць сваіх палонных уЕўропу і тым абмежавацца — так, па меншай меры, было сказана ў маніфесце, якім яна абвясціла сябе імператрыцай. Няздольная царыца Ганна Леопольдовна з сям'ёй была часова адпраўлена ў Рыжскі замак, дзе і правяла цэлы год у чаканні абяцанай свабоды. Але раптам планы новай гаспадыні Зімовага палаца змяніліся. Справа ў тым, што ў Пецярбургу быў раскрыты змова, мэтай якога было звяржэнне Лізаветы і вызваленне законнага спадчынніка Івана Антонавіча.

Стала відавочна, што Брауншвейгское сямейства будзе і надалей сцягам для разнастайных змоўшчыкаў, прадстаўляючы тым самым вядомую небяспеку. Лёс Ганны Леапольдаўны была вырашана. У 1742 годзе палонных перавялі ў крэпасць Дюнамюнде (недалёка ад Рыгі), а праз два гады ў Рененбургскую крэпасць, якая знаходзілася ў Разанскай губерні. Але і тут яны прабылі нядоўга. Ужо праз некалькі месяцаў прыйшоў найвышэйшы ўказ весці іх у Архангельск для далейшага зняволення ў Салавецкі манастыр. У восеньскую бездараж, пад праліўнымі дажджамі, Ганна Леопольдовна і яе няшчаснае сямейства былі адпраўленыя на поўнач.

Але у той год раннія маразы і ледзяныя таросы выключылі ўсялякую магчымасць пераправы на Салаўкі. Палонных пасялілі ў Холмогорах, у доме мясцовага архірэя, і пільна ахоўвалі, выключаючы ўсякую магчымасць зносін з навакольным светам. Тут яны назаўсёды развіталіся са сваім сынам-спадкаемцам. Івана Антонавіча ізалявалі ад іх і змясцілі ў іншай частцы будынка, і ў далейшым бацькі не мелі аб ім ніякіх вестак. Для большай канспірацыі малалетняга экс–імператара было загадана называць выдуманым імем Рыгор.

Смерць і запозненыя ўшанаванні

Апошнія гады, поўныя гора і пакут, падарвалі здароўе маладой жанчыны. Былая регентша і полновластная кіраўніца Расеі памерла ў зняволенні 8 (19) сакавіка 1746 года. Афіцыйнай прычынай смерці была абвешчаная радзільным гарачка, ці, як казалі ў даўніну, «огневица». Знаходзячыся пад арыштам, але не разлученная з мужам, Ганна яшчэ чатыры разы нараджала дзяцей, звесткі аб якіх не захаваліся.

Аднак на гэтым гісторыя Ганны Леапольдаўны не скончылася. Яе цела было перавезена ў сталіцу і з вялікай урачыстасцю аддадзена зямлі ў некропаль Аляксандра-Неўскай лаўры. Пахаванне адбывалася па ўсіх правілах, прадугледжаных рэгламентам пахавання асоб, якія належаць ўцараванаму хаце. З тых часоў у афіцыйных пераліках кіраўнікоў дзяржавы Расійскага абавязкова згадваецца і Ганна Леопольдовна. Раманавы заўсёды раўніва ставіліся да ўшанаваньня памяці членаў сваёй прозвішчы, нават тых, да чыёй смерці былі самі датычныя.

«Жалезная маска» расейскай гісторыі

Асабліва трагічна склаўся лёс Івана — спадчынніка прастола, якога вырабіла на святло Ганна Леопольдовна. Біяграфія яго склалася такім чынам, што дала падставу гісторыкам назваць яго рускім варыянтам «Жалезнай маскі». Адразу пасля захопу ўлады Лізавета распачала ўсе магчымыя дзеянні для таго, каб імя зрынутага ёю спадкаемцу было аддадзена забыццю. З абароту канфіскавалі манеты з яго выявай, знішчылі дакументы, упоминавшие яго імя, і пад страхам жорсткага пакарання забаранілі любыя ўспаміны аб ім.

Лізавета Пятроўна, якая захапіла ўладу шляхам палацавага перавароту, баялася магчымасці самой стаць ахвярай чарговага змовы. Па гэтай прычыне ў 1756 годзе яна загадала даставіць пятнаццацігадовага вязня ў Шлиссельбургскую крэпасць і ўтрымліваць няшчаснага ў адзіночнай камеры. Там юнак быў пазбаўлены нават свайго новага імя Рыгор і згадваўся толькі як «вядомы арыштант». Строга забараняўся яго кантакт з навакольнымі. Гэта патрабаванне настолькі няўхільна выконвалася, што за ўсе гады зняволення вязень не бачыў ні аднаго чалавечага твару. Не дзіўна, што з часам у яго выявіліся прыкметы разумовага засмучэнні.

Найвысокая наведванне вязня і хуткая смерць

Калі на змену Лізавеце Пятроўне прыйшла новая імператрыца, Кацярына II, таксама якая захапіла ўладу пры падтрымцы гвардыі, яна, каб надаць свайму праўленню большую легітымнасць, задумвалася аб магчымасці шлюбу з якія знаходзіліся ў крэпасці законным спадчыннікам Іванам. З гэтай мэтай яна наведала яго ў Шлиссельбургском казематы. Аднак, убачыўшы, якой ступені фізічнай і разумовай дэградацыі дасягнуў за гады адзіночнага зняволення Іван, яна зразумела, што аб шлюбе з ім не можа быць і гаворкі. Дарэчы, імператрыца адзначыла, што вязню вядома пра яго царскім паходжанні, што ён пісьменны і жадае скончыць жыццё ў манастыры.

Праўленне Кацярыны II было зусім не бясхмарным, і за час знаходжання Івана ў крэпасці неаднаразова прадпрымаліся спробы дзяржаўнага перавароту з мэтай узвядзення яго на прастол. Каб іх спыніць, імператрыца загадала неадкладна забіць вязня, калі паўстане рэальная пагроза яго вызвалення. І ў 1764 годзе такая сітуацыя склалася. Чарговы змова ўзнікла ў шэрагах гарнізона самой крэпасці Шлиссельбург. Узначаліў яго падпаручнік В. Я. Міровіч. Аднак унутраная ахова казематах выканала свой абавязак: Іван Антонавіч быў заколаты іх штыкамі. Смерць перапыніла яго кароткую і трагічную жыццё 5 (16) ліпеня 1764 года.

Так скончылі сваё жыццё гэтыя атожылкі царствовавшего дома Раманавых — законны спадчыннік прастола Іаан VI і яго маці Ганна Леопольдовна, кароткая біяграфія якой паслужылатэмай нашай размовы. Далёка не ўсім кіраўнікам Расеі наканавана было памерці натуральнай смерцю. Бязлітасная, нічым не стрымліваемая барацьба за ўладу часам вылівалася ў трагедыі, падобныя да той, пра якую мы цяпер ўспаміналі. Гады праўлення Ганны Леапольдаўны ўвайшлі ў гісторыю Расіі як частка перыяду, названага «Эпохай дачаснікаў».