Далучэнне Фінляндыі да Расеі: коратка

У пачатку XIX стагоддзя адбылося падзея, якое паўплывала на лёсы цэлага народа, які засяляў тэрыторыю, прилегавшую да ўзбярэжжа Балтыйскага мора, і на працягу доўгіх стагоддзяў, які знаходзіўся пад юрысдыкцыяй шведскіх манархаў. Гэтым гістарычным актам стала далучэнне Фінляндыі да Расіі, гісторыя якога легла ў аснову гэтага артыкула.

Дакумент, які стаў вынікам руска-шведскай вайны

17 верасня 1809 года на беразе Фінскага заліва ў горадзе Фридрихсгаме імператар Аляксандр I і кароль Швецыі Густаў IV падпісалі дагавор, вынікам якога стала далучэнне Фінляндыі да Расеі. Гэты дакумент стаў вынікам перамогі рускіх войскаў, падтрыманых Францыяй і Даніяй у апошняй з доўгай чарады руска-шведскіх войнаў.

Далучэнне Фінляндыі да Расеі пры Аляксандры 1 стала адказам на зварот Боргорского сейма – першага саслоўнага сходу народаў, якія засялялі Фінляндыю, да ўрада Расіі з просьбай аб прыняцці іх краіны ў склад Расіі на правах Вялікага княства Фінляндскага, і заключэнні асабістай уніі.

Большасць гісторыкаў лічыць, што менавіта станоўчая рэакцыя гаспадара Аляксандра I на гэта усенароднае волевыяўленне дала штуршок да фарміравання фінскага нацыянальнага дзяржавы, насельніцтва якога да гэтага цалкам знаходзілася пад кантролем шведскай эліты. Такім чынам, не будзе перабольшаннем сказаць, што менавіта Расеі Фінляндыя абавязана стварэннем яе дзяржаўнасці.

Фінляндыя ў складзе Шведскага каралеўства

Вядома, што да пачатку XIX стагоддзя тэрыторыя Фінляндыі, на якой жылі плямёны сумь і емь, ніколі не ўяўляла сабой самастойнага дзяржавы. У перыяд з X і да пачатку XIV стагоддзя яна належала Ноўгараду, але ў 1323 годзе была заваяваная Швецыяй і на доўгія стагоддзі перайшла пад яе кантроль.

Больш:

Нервовы імпульс, яго пераўтварэнне і механізм перадачы

Нервовая сістэма чалавека выступае своеасаблівым каардынатарам у нашым арганізме. Яна перадае каманды ад мозгу мускулатуры, органаў, тканін і апрацоўвае сігналы, якія ідуць ад іх. У якасці своеасаблівага носьбіта дадзеных выкарыстоўваецца нервовы імп...

Куды паступаць пасля 11 класа? Якую выбраць прафесію?

Пры выбары сваёй будучай прафесіі не варта абапірацца на чые-то рэкамендацыі і парады, тым больш не трэба падпарадкоўвацца сваім бацькам, якія даволі часта вырашаюць без вас самастойна, куды паступіць пасля 11 класа. Варта задумацца, наколькі паспяхо...

Крывяносная сістэма жывёл, як вынік эвалюцыйнага развіцця свету

Крывяносная сістэма жывёл прайшла доўгі шлях фарміравання ў ходзе эвалюцыйнага развіцця свету. Яна ўтварылася на месцы рудыментарных частак першаснай паражніны цела, якая ў вышэйшых жывёл была выцесненая целломом, або другаснай паражніной цела. У пра...

Згодна з заключаным у тым жа годзе Ореховскому дамовы, Фінляндыя ўвайшла ў склад Шведскага каралеўства на правах аўтаноміі, а з 1581 года атрымала фармальны статус Вялікага княства Фінляндскага. Аднак у рэчаіснасці яе насельніцтва ў прававым і адміністрацыйным дачыненні да падвяргалася жорсткай дыскрымінацыі. Нягледзячы на тое, што фіны мелі права дэлегаваць сваіх прадстаўнікоў у склад шведскага парламента, іх колькасць было так нікчэмна, што не дазваляла колькі-небудзь істотна ўплываць на рашэнне бягучых пытанняў. Такое становішча рэчаў захоўвалася да таго часу, пакуль у 1700 годзе не грымнула чарговая Руска-шведская вайна.

Далучэнне Фінляндыі да Расеі: пачатак працэсу

Падчас Паўночнай вайны найбольш значныя падзеі разгортваліся менавіта на фінскай тэрыторыі. У 1710 годзе войскі Пятра I пасля паспяховай аблогі авалодалі добра ўмацаваным горадам Выбаргам і забяспечылі сабе такім чынам выхад да Балтыйскага мора. Наступная ж перамога рускіх войскаў, здабытая праз чатыры гады ў бітве пры Напузе, дазволіла вызваліць ад шведаў практычна ўсё Вялікае княства Фінлядскае.

Гэта яшчэ нельга было разглядаць, як поўнае далучэнне Фінляндыі да Расеі, паколькі значная яе частка па-ранейшаму заставалася ў складзе Швецыі, але пачатак працэсу было пакладзена. Яго не змаглі спыніць нават наступныя спробы ўзяць рэванш за понесенное паразу, зробленыя шведамі ў 1741 і 1788 годзе, але абодва разы не мелі поспеху.

Тым не менш па ўмове Ніштадтскага дагавора, які завяршыў сабой Паўночную вайну і зняволенага ў 1721 годзе, да Расеі адышлі тэрыторыі Эстляндыі, Ліфляндыі, Інгрыі, а таксама шэраг астравоў Балтыйскага мора. Акрамя таго, у склад імперыі ўвайшла Паўднёва-Заходняя Карэлія і другі па велічыні горад Фінляндыі – Выбарг.

Ён стаў адміністрацыйным цэнтрам створанай неўзабаве Выбаргскім правінцыі, уключанай у склад Санкт-Пецярбургскай губерні. Згодна з гэтым дакументам, Расія брала на сябе абавязацельствы на ўсіх якія адышлі да яе фінскіх тэрыторыях захаваць, якія існавалі раней правы грамадзян і прывілеі асобных сацыяльных груп. Прадугледжвалася таксама захаванне ўсіх ранейшых рэлігійных асноў, уключаючы свабоду вызнання насельніцтвам евангелічнай веры, здзяйсненне набажэнстваў і навучанне ў духоўных навучальных установах.

Чарговы этап пашырэння паўночных межаў

У перыяд валадарання імператрыцы Лізаветы Пятроўны ў 1741 годзе вылілася новая Руска-шведская вайна. Яна таксама стала адным з этапаў працэсу, вынікам якога амаль сем дзесяцігоддзяў праз, стала далучэнне Фінляндыі да Расеі.

Коратка яе вынікі можна звесці да двух асноўных момантах – гэта захоп значнай тэрыторыі Вялікага княства Фінляндскага, якая знаходзілася пад швэдзкім кантролем, які дазволіў рускім войскам рушыць наперад аж да Улеаборга, а таксама які рушыў затым найвышэйшы маніфест. У ім 18 сакавіка 1742 года імператрыца Лізавета Пятроўна аб'яўляла аб увядзенні на ўсёй адваяванай у Швецыі тэрыторыі незалежнага праўлення.

Акрамя таго, праз год у буйным адміністрацыйным цэнтры Фінляндыі – горадзе Або - урад Расіі заключыла з прадстаўнікамі шведскага боку дагавор, згодна з якім, у склад Расіі ўвайшла ўся Паўднёва-Усходняя Фінляндыя. Гэта была вельмі значная па плошчы тэрыторыя, якая ўключала ў сябе горада Вильманстранд, Фридрихсгам,Нейшлот з яго магутнай крэпасцю, а таксама Кюменегорскую і Саволакскую правінцыю. У выніку гэтага мяжа Расіі яшчэ далей адсунулася ад Санкт-Пецярбурга, паменшыўшы тым самым небяспека нападу шведаў на расійскую сталіцу.

У 1744 годзе ўсе тэрыторыі, якія ўвайшлі ў склад Расійскай імперыі на падставе дагавора, падпісанага ў горадзе Або, былі далучаны да створанай раней Выбаргскім правінцыі, і разам з ёй склалі зноў адукаваную Выборгскую губерню. На яе тэрыторыі былі заснаваны паветы: Сердобольский, Вильманстрандский, Фридрихсгамский, Нейшлотский, Кексгольмский і Выбарскі. У такім выглядзе губерня праіснавала да канца XVIII стагоддзя, пасля чаго была ператворана ў намесніцтва з асаблівай формай праўлення.

Далучэнне Фінляндыі да Расеі: саюз, выгадны абодвум дзяржавам

У пачатку XIX стагоддзя тэрыторыя Фінляндыі, уваходзіла ў склад Швецыі, уяўляла сабой слабаразвітых аграрную вобласць. Яе насельніцтва ў той перыяд не перавышала 800 тыс. чалавек, з якіх толькі 5, 5% пражывала ў гарадах. На сялянах, якія з'яўляліся арандатарамі зямельных угоддзяў, ляжаў двайны прыгнёт як з боку шведскіх феадалаў, так і ўласных. Гэта шмат у чым запавольвала развіццё нацыянальнай культуры і самасвядомасці.

Далучэнне тэрыторыі Фінляндыі да Расеі было, несумненна, выгадна абодвум дзяржавам. Аляксандр I здолеў, такім чынам, яшчэ далей адсунуць мяжу ад сваёй сталіцы – Санкт-Пецярбурга, што ў немалой ступені спрыяла ўмацаванню яе бяспекі.

Фіны ж, знаходзячыся пад кантролем Расеі, атрымалі досыць вялікую свабоду як у галіне заканадаўчай, так і выканаўчай улады. Аднак гэтай падзеі папярэднічала чарговая, 11-я па ліку, і апошняя ў гісторыі Руска-шведская вайна, якая ўспыхнула ў 1808 годзе паміж дзвюма дзяржавамі.

Апошняя вайна Расіі са Швецыяй

Як вядома з архіўных дакументаў, вайна са Шведскім каралеўствам не ўваходзіла ў планы Аляксандра I і з'яўлялася з яго боку толькі вымушаным актам, вынікам якога стала далучэнне Фінляндыі да Расеі. Справа ў тым, што, згодна з Тильзитскому мірнаму дагавору, падпісанаму ў 1807 годзе паміж Расеяй і напалеонаўскай Францыяй, гаспадар браў на сябе абавязак схіліць Швецыю і Данію да кантынентальнай блакады, якая ствараецца супраць агульнага на той момант ворага – Англіі.

Калі з датчанамі праблем не ўзнікла, то шведскі кароль Густаў IV катэгарычна адхіліў высунутае яму прапанову. Вычарпаўшы ўсе магчымасці дасягнуць жаданага выніку дыпламатычным шляхам, Аляксандр I быў вымушаны звярнуцца да вайсковага ціску.

Ужо у пачатку ваенных дзеянняў стала відавочным, што пры ўсёй сваёй пыхі шведскі манарх не ў стане выставіць супраць рускіх войскаў досыць магутную армію, здольную ўтрымаць тэрыторыю Фінляндыі, на якой разгарнуліся галоўныя ваенныя дзеянні. У выніку наступлення, разгорнутага ў трох кірунках, рускія менш чым праз месяц выйшлі да ракі Каликсйоки і вымусілі Густава IV пачаць перамовы аб заключэнні міру на ўмовах, прадыктаваных Расеяй.

Новы тытул расійскага імператара

У выніку Фридрихгамского мірнага дагавора – пад такой назвай увайшла ў гісторыю пагадненне, падпісанае ў верасні 1809 года, Аляксандр I стаў называцца Вялікім князем Финляндским. Згодна з гэтым дакументам, расійскі манарх браў на сябе абавязацельствы ўсяляк садзейнічаць выкананню законаў, прынятых фінскім соймам і атрымалі яго адабрэнне.

Гэты пункт дамовы быў вельмі важны, паколькі ён падаваў імператару кантроль над дзейнасцю сойма, і рабіў яго па сутнасці кіраўніком заканадаўчай улады. Пасля таго як было ажыццёўлена далучэнне да Расіі Фінляндыі (1808 год), толькі з згоды Санкт-Пецярбурга дазвалялася склікаць сейм і ўводзіць змены ў існавала на той перыяд заканадаўства.

З канстытуцыйнай манархіі ў абсалютызм

Далучэнне Фінляндыі да Расеі, дата якога супадае з днём абвяшчэння царскага маніфеста ад 20 сакавіка 1808 года, суправаджалася шэрагам вельмі спецыфічных абставінаў. Улічваючы, што Расея, паводле дамовы, была абавязаная даць фінам многае з таго, што яны безвынікова дамагаліся ад урада Швецыі (права на самавызначэнне, а таксама палітычныя і сацыяльныя свабоды) на гэтым шляху паўсталі істотныя цяжкасці.

Варта ўлічыць, што раней Вялікае княства Фінлядскае ўваходзіла ў склад Швецыі, то ёсць дзяржавы, які меў канстытуцыйнае прылада, элементы падзелу ўладаў, саслоўныя прадстаўніцтва ў парламенце і, што самае важнае адсутнасць прыгоннай залежнасці сельскага насельніцтва. Цяпер жа далучэнне Фінляндыі да Расеі зрабіла яе часткай краіны, у якой панавала абсалютная манархія, дзе само слова «канстытуцыя» выклікала лютасць у кансерватыўнай верхавіны грамадства, а любыя прагрэсіўныя рэформы сустракалі немінучае супраціў.

Стварэнне камісіі па справах Фінляндыі

Варта аддаць належнае Аляксандру I, які здолеў дастаткова цвяроза зірнуць на гэтае пытанне, і на чале камісіі, заснаванай ім для вырашэння існуючых праблем таму, хто паставіў свайго ліберальнага пратэжэ – графа М. М. Сперанского, які праславіўся сваёй рэфарматарскай дзейнасцю.

Дэталёва вывучыўшы ўсе асаблівасці жыцця Фінляндыі, графрэкамендаваў ўладару пакласці ў аснову яе дзяржаўнага ладу прынцып аўтаноміі з захаваннем усіх мясцовых традыцый. Ім жа была распрацавана інструкцыя, прызначаная для працы гэтай камісіі, асноўныя палажэнні якой ляглі ў аснову будучай канстытуцыі Фінляндыі.

Далучэнне да Расіі Фінляндыі (1808 год) і далейшае прылада яе ўнутрыпалітычнага жыцця шмат у чым з'явіліся вынікам рашэнняў, прынятых Боргорским соймам, пры долі прадстаўнікоў усіх сацыяльных слаёў грамадства. Пасля складання і падпісання адпаведнага дакумента члены сейма прынеслі прысягу на вернасць рускаму імператару і дзяржаве, пад юрысдыкцыю якога яны добраахвотна ўступалі.

Цікава адзначыць, што, узыходзячы на пасад, усе наступныя прадстаўнікі Дома Раманавых таксама выдавалі маніфесты, удостоверявшие далучэнне Фінляндыі да Расеі. Фота першага з іх, які належаў Аляксандру I, змешчана ў нашай артыкуле.

Пасля далучэння да Расіі ў 1808 годзе тэрыторыя Фінляндыі некалькі пашырылася за кошт перадачы пад яе юрысдыкцыю Выбаргскім (былой Фінляндскай) губерні. Дзяржаўнымі мовамі ў той перыяд былі шведскі, які атрымаў распаўсюджванне ў сілу гістарычных асаблівасцяў развіцця краіны, і фінская, на якім казала усе яе карэннае насельніцтва.

Узброеныя савецка-фінскія канфлікты

Наступствы далучэння Фінляндыі да Расеі аказаліся вельмі спрыяльнымі для яе развіцця і станаўлення дзяржаўнасці. Дзякуючы гэтаму на працягу больш за сто гадоў паміж дзвюма дзяржавамі не ўзнікала колькі-небудзь істотных супярэчнасцяў. Варта адзначыць, што за ўвесь перыяд расійскага панавання фіны, у адрозненне ад палякаў, ні разу не ўздымалі паўстаньняў і не спрабавалі выйсці з-пад кантролю свайго больш моцнага суседа.

Карціна ў корані змянілася ў 1917 годзе, пасля таго як бальшавікі, узначаленыя В. І. Леніным, далі Фінляндыі незалежнасць. Адказаўшы на гэты акт добрай волі чорнай няўдзячнасцю і скарыстаўшыся цяжкім становішчам унутры Расеі, фіны ў 1918 годзе пачалі вайну і, акупаваўшы заходнюю частку Карэліі аж да ракі Сёстры, прасунуліся ў Печенгскую вобласць, часткова захапіўшы паўвострава Рыбачыў і Сярэдні.

Гэтак паспяховае пачатак падштурхнула фінскае ўрад да новай ваеннай кампаніі, і ў 1921 годзе яны ўварваліся ў расійскія межы, выношваючы планы стварэння «Вялікай Фінляндыі». Аднак, на гэты раз іх поспехі былі куды менш сціплымі. Апошнім узброеным супрацьстаяннем двух паўночных суседзяў – Савецкага Саюза і Фінляндыі - стала вайна, якая вылілася ў зімовы перыяд 1939-1940 гг.

Яна таксама не прынесла фінам перамогі. У выніку ваенных дзеянняў, якія доўжыліся з канца лістапада да сярэдзіны сакавіка, і мірнага дагавора, які стаў выніковай рысай гэтага канфлікту, Фінляндыя страціла амаль 12% сваёй тэрыторыі, уключаючы другі па велічыні горад Выбарг. Акрамя таго, свайго жылля і маёмасці пазбавіліся больш за 450 тыс. фінаў, вымушаных спешна эвакуіравацца з прыфрантавой паласы ўглыб краіны.

Заключэнне

Нягледзячы на тое, што савецкая бок усю адказнасць за пачатак канфлікту ўскладала на фінаў, спасылаючыся на нібыта зроблены імі артылерыйскі абстрэл, міжнародная грамадскасць абвінаваціла менавіта сталінскі ўрад у развязванні вайны. У выніку ў снежні 1939 года Савецкі Саюз як дзяржава-агрэсар быў выключаны з Лігі Нацый. Гэтая вайна прымусіла многіх забыцца на ўсё тое добрае, што калі-то прынесла з сабой далучэнне Фінляндыі да Расеі.

Дзень Расеі, на жаль, не адзначаецца ў Фінляндыі. Замест яго фіны штогод 6 снежня святкуюць Дзень незалежнасці, успамінаючы, як у 1917 годзе ўрад бальшавікоў прадаставіла ім магчымасць аддзяліцца ад Расіі і працягваць самастойна свой гістарычны шлях.

Тым не менш наўрад ці будзе перабольшаннем сказаць, што сваім цяперашнім становішчам сярод іншых еўрапейскіх краін Фінляндыя ў шмат абавязаная таго ўплыву, якое ў ранейшыя часы Расія аказала на яе станаўленне і здабыццё ўласнай дзяржаўнасці.