Лётчык Сцяпан Мікаян: біяграфія, фота

Сьцяпан Мікаян – савецкі лётчык-выпрабавальнік, авіяканструктар, Герой СССР, кавалер ордэнаў Леніна і Чырвонага Сцяга, усё жыццё быў звязаны з самалётамі. Менавіта ён адказваў за кіраванне знакамітым «Буранам» - касмічным караблём шматразовага выкарыстання, выпрабаванні якога з вялікім поспехам прайшлі ў лістападзе 1988 г.

Дзіцячыя гады

Мікаян Сцяпан Анастасович, біяграфія якога выкладзена ў дадзенай артыкуле, нарадзіўся ў Тыфлісе (цяпер гэта горад Тбілісі) 12 ліпеня 1922 г. Бацька Анастас Іванавіч Мікаян быў вядомым савецкім партыйным і дзяржаўным дзеячам, а маці Ашхен Лазаревна Туманяна. Іх шлюб быў доўгім і шчаслівым. Па словах самога Сцяпана Мікаяна, ён не памятаў ніводнага выпадку, калі б яго бацькі сварыліся або павышалі голас. Яны заўсёды ставіліся адзін да аднаго з вялікай любоўю і павагай.

У сям'і Микоянов было пяцёра сыноў. Старэйшым з іх быў Сцяпан. Яго і траіх малодшых дзяцей назвалі ў гонар знакамітых бакінскіх камісараў – Сярго Арджанікідзэ, Аляксея Джапарыдзэ, Сцяпана Шаумяна і Івана Фіялетавая, з якімі Анастас Мікаян заўсёды падтрымліваў сяброўскія адносіны. Другога сына назвалі Валодзем, так як ён нарадзіўся ў год, калі памёр В. І. Ленін. Усе канікулы дзеці праводзілі на дачы «Зубалава». Па словах Сцяпана Мікаяна, гэта была велізарная тэрыторыя, обнесенная высокай цаглянай сцяной. А дзе-то ў кіламетры ад яе знаходзілася яшчэ адна дача «Зубалава-2», дзе жыў Сталін са сваёй сям'ёй.

Так як Анастас Іванавіч быў выбітным дзяржаўным дзеячам, ён сябраваў з многімі людзьмі з акружэння Іосіфа Сталіна, якія пасля былі рэпрэсаваныя. Сцяпан ведаў іх усіх і з самага дзяцінства сябраваў з сынам правадыра Васілём Сталіным.

Больш:

Нервовы імпульс, яго пераўтварэнне і механізм перадачы

Нервовая сістэма чалавека выступае своеасаблівым каардынатарам у нашым арганізме. Яна перадае каманды ад мозгу мускулатуры, органаў, тканін і апрацоўвае сігналы, якія ідуць ад іх. У якасці своеасаблівага носьбіта дадзеных выкарыстоўваецца нервовы імп...

Куды паступаць пасля 11 класа? Якую выбраць прафесію?

Пры выбары сваёй будучай прафесіі не варта абапірацца на чые-то рэкамендацыі і парады, тым больш не трэба падпарадкоўвацца сваім бацькам, якія даволі часта вырашаюць без вас самастойна, куды паступіць пасля 11 класа. Варта задумацца, наколькі паспяхо...

Крывяносная сістэма жывёл, як вынік эвалюцыйнага развіцця свету

Крывяносная сістэма жывёл прайшла доўгі шлях фарміравання ў ходзе эвалюцыйнага развіцця свету. Яна ўтварылася на месцы рудыментарных частак першаснай паражніны цела, якая ў вышэйшых жывёл была выцесненая целломом, або другаснай паражніной цела. У пра...

Захапленне небам

У 30-х гадах мінулага стагоддзя ледзь не кожны падлетак марыў звязаць сваё жыццё з самалётамі. Аб небе тады марылі сотні тысяч савецкіх школьнікаў. Не стаў выключэннем і старэйшы сын Анастаса Іванавіча Сцяпан. Да таго ж гэтаму спрыяў захапленню яшчэ і яго дзядзька Арцём Іванавіч, які да таго часу быў пачаткоўцам авіяцыйным канструктарам.

У жніўні 1940 г. Сьцяпан Мікаян разам з сябрам Цімурам Фрунзе паступіў у Качына авіяцыйную школу. Праз год у пачатку верасня 1941-га ён паспяхова скончыў вучылішча ў г. Красны Кут (Саратаўская вобл.). Пасля гэтага ён быў накіраваны ў 8-ы запасны авіяполк, дислоцировавшийся ў невялікім пасёлку Багай-Баранаўка, размешчаным крыху на поўнач ад Саратава. Тут яму спешна прыйшлося перавучвацца лятаць на самалёце "Як-1". У сярэдзіне снежня таго ж года па размеркаванні Сьцяпан Мікаян (фота лётчыка прадстаўлены ў артыкуле) трапляе ў 11-й знішчальны полк, які ўваходзіць у склад 6-га ІАК СПА і бараніў неба над Масквой.

Вялікая Айчынная вайна

Прыбыўшы на месца прызначэння, малады лётчык даведаўся, што яго полк перад гэтым лётаў на штурмовки наземных нямецкіх войскаў. Аднак за ўвесь снежань і частка студзеня 1942 г. яму так і не ўдалося ні разу вылецець на заданне, так як вельмі неспрыяльныя ўмовы надвор'я не дазвалялі праводзіць якія-небудзь актыўныя дзеянні ў паветры. З надыходам пагодлівых дзён Сьцяпан Мікаян стаў удзельнічаць на сваім самалёце "Як-1" у палётах, мэтай якіх з'яўлялася прыкрыццё савецкіх вайсковых частак у раёне горада Волоколамска і, у прыватнасці, конніцы генерала Л. М. Даватара, які ажыццяўляў час ад часу рэйды на ўжо акупаваную немцамі тэрыторыю.

Не сакрэт, што даволі часта савецкія самалёты падвяргаліся абстрэлам з зенітных гармат праціўніка. Так было і ў адзін з студзеньскіх дзён 1942 г. Варожыя зеніткі пачалі абстрэл нашых самалётаў, да таго ж рэзка сапсавалася надвор'е, і пайшоў моцны снегапад. Але, нягледзячы на гэта, эскадрылля здолела дакладна прызямліцца на ўзлётна-пасадачную паласу дзякуючы Сцяпану Микояну, які добра ведаў размяшчэння маскоўскіх вуліц, прылеглых да Цэнтральнага аэрадрома Масквы, дзе і размяшчаўся яго 11-й знішчальны полк.

Першае раненне

Усяго за зіму 1941-1942 гг. малады лётчык у складзе свайго палка здзейсніў 10 паспяховых вылетаў, але 11-й для яго мог апынуцца фатальным. 16 студзеня падчас прыкрыцця Истры яго самалёт па нейкай недарэчнай выпадковасці быў збіты малодшым лейтэнантам 562-га палка Міхаілам Радзівонавым. Сьцяпан Мікаян, біяграфія якога магла б на гэтым і скончыцца, усё ж здолеў пасадзіць сваю палаючую машыну, як кажуць лётчыкі, прама на жывот. Падзенне савецкага самалёта было заўважана вясковымі падлеткамі. Менавіта яны дацягнулі абпаленай, са зламанай нагой лётчыка да дарогі, а там, знайшоўшы нейкія сані, даставілі яго ў медсанбат.

Правініўся Міхаіла Радзівонава збіраліся аддаць пад трыбунал, а з лейтэнантам Микояном разабрацца пасля яго выздараўлення. Але гэта справа так і не дайшла да суда. У пачатку чэрвеня 1942 г. старшы лейтэнант Радзівонаў загінуў у паветраным баі пад Калугай, за што і быў удастоены пасмяротна звання Героя СССР. А Сцяпану прыйшлося залечваць свае раны яшчэ на працягу некалькіх месяцаў.

Новыя самалёты

У жніўні 1942 г. у Люберцы на сваё ўжо 3-е перафармаванне прыбыў 434-ы знішчальны авіяцыйны полк, які ў наступства стаў 32-м Гвардзейскім. Ён знакаміты тым, што ў ім у свой час ваявалі 26 лётчыкаў, якія атрымалі званне Герояў СССР. У сукупнасці яны збілі больш за 520 самалётаў праціўніка. Тады ў 1942-мкамандзірам палка быў 24-гадовы Герой СССР Іван Кляшчоў, а курыраваў гэта падраздзяленне сам Васіль Сталін.

Сын правадыра з дзяцінства ведаў братоў Микоянов – і Уладзіміра Сцяпана. Спачатку ў полк ўзялі малодшага з іх, а крыху пазней залічылі і другога. Ужо пасля вайны ветэраны, якія служылі разам з імі бок аб бок, распавядалі, што абодва брата былі на рэдкасць дысцыплінаванымі, стараннымі і сціплымі, таму яны практычна адразу ж уліліся ў дружную палкавую сям'ю.

У пачатку верасня 1942 г. доукомплектованный асабістым складам полк, сеўшы на транспартныя самалёты, вылецеў у Багай-Барановку. Тут лётчыкам прыйшлося асвойваць новыя знішчальнікі "Як-7Б", толькі што прыбылі прама з Саратаўскага авіязавода. Праз некалькі дзён прыйшоў загад аб перадыслакацыі на іншы палявы аэрадром, размешчаны паблізу саўгасу «Сталінградскі», які знаходзіўся ўсяго ў 60 км ад самога горада. Клещевский полк быў неадкладна ўведзены ў склад 16-й арміі.

Паветраныя баі над Сталінградам

Першым баявым вылетам ізноў сфармаванага палка камандаваў асабіста Іван Кляшчоў. Убачыўшы ўпершыню Сталінград з паветра, пачаткоўцы былі здзіўлены такім відовішчам. Сьцяпан Мікаян пазней успамінаў, што яго погляду паўстаў палаючы горад. Чорны дым ад пажарышчаў ўздымалася на некалькі кіламетраў уверх, а скрозь яго прагледжваліся блакітныя вады Дона і Волгі. У небе насіліся сотні самалётаў, большасць з якіх былі нямецкімі знішчальнікамі і бамбавікамі.

Як вядома, камандзір палка Кляшчоў заўсёды ўводзіў пачаткоўцаў у паветраныя баі паступова. І, нягледзячы на тое, што Сцяпан Мікаян ужо меў некаторы баявой вопыт у небе над сталіцай, ён усё ж вызначыў яго да сабе ў кіраваныя. Такая тактыка камандзіра дапамагала маладым лётчыкам набываць баявой вопыт без лішняга рызыкі.

Адхіленне ад палётаў

Аднак другая палова верасня аказалася самай цяжкай: толькі за тры тыдні паветраных баёў полк знішчыў больш за 80 варожых знішчальнікаў. Але і страты падраздзяленні былі вялізнымі: 25 самалётаў і 16 лётчыкаў. У ліку загінулых быў і малодшы брат Сцяпана Уладзімір Мікаян. Сам камандзір палка Іван Кляшчоў атрымаў цяжкае раненне.

Пасля смерці брата Мікаян Сцяпан Анастасович быў адхілены ад палётаў па загадзе камандавання. У памяць аб Уладзіміры лётчыкі на некалькіх самалётах вывелі надпіс «За Валодзю!». У пачатку кастрычніка рэшткі авіяпалка былі адпраўлены ў тыл. Некалькі афіцэраў былі ўдастоены звання Героя СССР, а Уладзіміра (пасмяротна) і Сцяпана ўзнагародзілі баявымі ордэнамі Чырвонага Сцяга.

Вайну Мікаян скончыў у званні капітана і быў узнагароджаны двума баявымі ўзнагародамі. За час ваенных дзеянняў ён паспеў правесці толькі некалькі баёў супраць самалётаў праціўніка, але, паводле дакументаў, на яго баявым рахунку лічыцца 6 групавых перамог.

Вучоба ў інжынернай акадэміі

У 1945-м пераможным годзе Мікаян ажэніцца на сваёй даўняй знаёмай Элеаноры, дачкі лётчыка-выпрабавальніка Пятра Лазоўскага, які трагічна загінуў падчас палёту на знішчальніку "І-4". Пасля вяселля малады чалавек паступіў у Ваенна-паветраную акадэмію ім. Н.Е. Жукоўскага на інжынерны факультэт. Слухачам, у якіх ужо была лётная практыка, дазвалялі пілатаваць самалёты, якія знаходзяцца ў распараджэнні акадэміі. Навучальны полк знаходзіўся тады ў пас Белопесоцком недалёка ад Кашыры. Пасля траім з іх трэба было асвоіць найноўшыя рэактыўныя знішчальнікі.

Для свайго дыпломнага праекта Мікаян Сцяпан Анастасович выбраў няпростую і даволі смелую па тых часах тэму. Яна тычылася звышгукавога франтавога знішчальніка. Хутчэй за ўсё, усю інфармацыю аб распрацоўцы будучага самалёта "Міг-19" ён атрымаў ад свайго дзядзькі Ануша Мікаяна.

Дыпломным праектам Сцяпана кіраваў знакаміты В. Ф. Болховитинов, які яшчэ ў даваенны перыяд займаўся будаўніцтвам цяжкіх бамбавікоў "ДБ-А", а пазней і стварэннем першага ў Савецкім Саюзе ракетнага знішчальніка "БІ". Такім чынам, можна з упэўненасцю сказаць, што Мікаян са сваімі аднакурснікамі прафесійнымі летчыкамі і інжынерамі-механікамі стаялі ля самых вытокаў стварэння рэактыўнай авіяцыі.

Напружаная праца

У жніўні 1951 г. Сцяпан Ананстасович трапіў на лётна-выпрабавальную пасаду ў ГК НДІ Ваенна-паветраных сіл. Тут ён на працягу доўгіх 23 гадоў займаўся выпрабаваннем розных баявых самалётаў, якія належаць ОКБ Якаўлева, Мікаяна і Сухога. Ён, як ніхто іншы, паспяхова сумяшчаў працу лётчыка з пасадай вядучага інжынера НДІ.

З 1975 г. Сьцяпан Мікаян – Герой Савецкага Саюза. Ён заслужыў гэта высокае званне за выпрабаванне найноўшага перахопнікі "Міг-25". За ўвесь час сваёй працы яму ўдалося асвоіць 102 тыпу розных лятальных апаратаў, правёўшы пры гэтым у паветры больш за 3,5 тыс. гадзін.

Праграма «Буран»

У 1974 г. Сцяпан Анастасович па рашэнні медкамісіі быў адхілены ад выпрабаванні баявых машын, аднак яму дазвалялася працаваць на верталётах і транспартна-пасажырскіх самалётах. У 56-гадовым узросце ён зразумеў, што яму не ўдасца ў чарговы раз паспяхова прайсці медкамісію, таму прыйшлося прыняць прапанову аб пераходзе на іншую працу.

У красавіку 1978 г. Мікаян становіцца намеснікам галоўнага канструктара НВА «Маланка». Тут Г. Зн. Лозино-Лазінскі ствараў арбітальны карабельшматразовага выкарыстання «Буран». У гэтых умовах як нельга дарэчы прыйшоўся назапашаны за многія гады вопыт працы Сцяпана Анастасовича, які тычыцца арганізацыі лётных выпрабаванняў, калі было прынята рашэнне стварыць атмасферны аналаг карабля, названага «Вырабам 002». Лётнымі выпрабаваннямі, стэндавай і тэхнічнай падрыхтоўкай лётчыкаў займаўся менавіта Мікаян. Ён жа адказваў і за кіраванне рэальныя «Буранам» у яго першым і апошнім палёце ў космас.

Мемуары

Падводзячы вынікі, можна з упэўненасцю сказаць, што генерал-лейтэнант авіяцыі Сцяпан Мікаян практычна ўсё сваё жыццё прысвяціў самалётам, а дакладней, іх пілатаванню. І нават будучы 70-гадовым седовласым генералам ён неаднаразова сам кіраваў машынай "Як-18Т".

Нягледзячы на сваю занятасць, ён усё ж знайшоў час для напісання кнігі. Біяграфічныя, па сваёй сутнасці, мемуары дакладна адлюстравалі жыццё ў Савецкім Саюзе і ўсё тое, чым жыў і як працаваў яе знакаміты аўтар Сьцяпан Мікаян. «Ўспаміны ваеннага лётчыка-выпрабавальніка» выйшла спачатку ў Вялікабрытаніі, а затым і ў Расіі. Гэтая кніга выклікала жывы інтарэс не толькі ў авіятараў, але і простых людзей, якім неабыякавая гісторыя сваёй дзяржавы.