Крымінальная права. Якія выключаюць злачыннасць дзеі абставіны

У жыцці маюць месца сітуацыі, калі паводзіны суб'екта, вонкава якое падпадае пад склад злачынства і ў звычайных умовах якое цягне крымінальную адказнасць, выступае як грамадска карыснае. У пэўнай абстаноўцы бяздзейнасць небудзь дзеянне чалавека набывае іншы змест. На такое паводзіны не распаўсюджваецца крымінальная права. Абставіны, якія выключаюць злачыннасць дзеі, займаюць асаблівае месца ў юрыдычнай дактрыне. Пытанне аб іх наяўнасці ўзнікае толькі тады, калі такое паводзіны наносіць шкоду ахоўных сацыяльных адносін і ў КК (Асаблівай часткі) зафіксаваны адпаведны забарона на прымяненне пакарання. Разгледзім далей паняцце і віды акалічнасцяў, якія выключаюць злачыннасць дзеі.

Агульныя звесткі

Сістэма абставінаў, якія выключаюць злачыннасць дзеі, гуляе істотную ролю ў працэсе ўстанаўлення проціпраўнасць паводзінаў і вінаватасці асобы. Толькі па волі законотворца ўводзяцца новыя альбо ліквідуюцца ранейшыя факты, у адпаведнасці з якімі асобы, якія здзяйсняюць вонкава неправамерныя ўчынкі, могуць пазбегнуць прымянення ў дачыненні да сябе пакарання. Паняцце і віды акалічнасцяў, якія выключаюць злачыннасць дзеі, сфармуляваны ў диспозитивных нормах. Гэта азначае, што ў кожным асобным выпадку асоба можа выбраць паміж некалькімі мадэлямі паводзін. Пры гэтым суб'екту не прадпісваецца безальтэрнатыўных і выразна вызначаных паводніцкіх актаў. Дадзены падыход цалкам адлюстроўвае прынцыпы справядлівасці і гуманізму, названыя ў гл. 1 КК.

Паняцце абставінаў, якія выключаюць злачыннасць дзеі

Існуе агульнапрызнанае вызначэнне разгляданай катэгорыі. Абставіны, якія выключаюць злачыннасць дзеі і крымінальную адказнасць у сілу адсутнасці віны і проціпраўнасць, - гэта дзеянні/бяздзейнасці, вонкава якія маюць падабенства з паводзіннымі актамі, прадугледжанымі ў артыкулах КК, якія выяўляюцца ў нанясенні шкоды ахоўных інтарэсам, але учыненыя пры рэалізацыі суб'ектыўнага права, выканання юрыдычнай абавязкі або службовага доўгу пры захаванні ўмоў іх законнасці.

Больш:

Разлік і аплата бальнічнага ліста

Аплата бальнічнага ліста прадугледжана заканадаўствам РФ, у прыватнасці ГК і ФЗ № 255. Акрамя гэтага, некаторыя нормы рэгулююцца палажэннямі ГК РФ. Любы супрацоўнік пры ўзнікненні ў яго пэўнага хваробы павінен звярнуцца ў лячэбную ўстанову, лекар яко...

Атэстацыя работнікаў на адпаведнасць пасады: мэты, парадак правядзення, вынік

Працадаўцы ўспрымаюць парадак атэстацыі работнікаў як фармальнасць. Нарматыўных дакументаў, прызначаных для камерцыйных арганізацый, якія не выпускалася. Атэстацыя патрабуецца толькі для супрацоўнікаў арганізацый пазначаных у законах сфер дзейнасці, ...

Рэгістрацыя МС: парадак, узор заявы, пасведчанне

Кожны чалавек, які набыў аўтамабіль, павінен заняцца яго пастаноўкай на ўлік у ДІБДР. Гэта неабходна пры набыцці новай або падтрыманай машыны, а таксама не мае значэння, ці з'яўляецца прадавец фізічнай асобай або юрыдычнай асобай. Рэгістрацыя МС ажыц...

Адметныя рысы

У КК РФ прысутнічаюць канкрэтныя артыкулы, формулирующие абставіны, якія выключаюць злачыннасць дзеі. Значэнне кожнага такога фактару ацэньваецца індывідуальна, для кожнага выпадку в асобнасці. Разам з гэтым існуюць агульныя рысы, уласцівыя ўсім такім паводніцкіх актаў. Агульная характарыстыка абставін, якія выключаюць злачыннасць дзеі, наступная:

1. Пры здзяйсненні паводніцкіх актаў, прыведзеных у арт. 37-42 КК, заўсёды мае месца актыўнасць. Такія дзеянні прычыняюць значную шкоду ахоўных інтарэсам, то ёсць іншым асобам, дзяржаве альбо грамадству. У сувязі з гэтым і ўзнікае пытанне аб магчымасці прымянення пакарання.
2. Паводзіны практычна заўсёды грунтуецца на грамадска карысных матывацыі. У адных сітуацыях такія падахвочванні ініцыююцца знешнімі фактарамі. Напрыклад, якія выключаюць злачыннасць дзеі абставіны могуць узнікаць з імкнення абараніцца ад небяспечнага замаху або абараніць ад нападу іншага чалавека, затрымаць парушальніка, папярэдзіць магчыма больш значны ўрон і гэтак далей. У іншых сітуацыях падахвочванні ўзнікаюць пад уплывам унутраных установак і выяўляюцца ў жаданні дасягнуць сацыяльна карыснага выніку.
3. Калі прысутнічаюць ўмовы правамернасці, паводніцкія акты выступаюць як абставіны, якія выключаюць злачыннасць дзеі і крымінальную, адміністрацыйную, грамадзянска-прававую або дысцыплінарную санкцыю.
4. Нанясенне шкоды пры невыкананні умоў законнасці, устаноўленых КК, цягне пакаранне. Аднак з прычыны сацыяльнай карыснасці памкненняў пры здзяйсненні такіх паводніцкіх актаў яны прызнаюцца як злачынства са змякчальнымі абставінамі.

Гістарычная даведка

Абставіны, якія выключаюць злачыннасць дзеі, прыкметы такога паводзінаў, у савецкай дактрыне разглядаліся ў якасці сукупнасці абмежаванага колькасці нормаў. Пры гэтым ранейшыя заканадаўчыя акты ўсталеўвалі больш такога роду артыкулаў. Так, у Ўкладанне ад 1903 года замацоўваліся абставіны, якія выключаюць вінаватасць паводзін і проціпраўнасць прычынення шкоды. У першую групу, напрыклад, уваходзілі:

• Недасягнення належнага ўзросту для прымянення пакарання.
• Хваравітае засмучэнне і гэтак далей.

У другую групу былі ўключаны:

• Крайняя неабходнасць.
• Прымус.
• Неабходная абарона.
• Выкананне загаду або закона.

Па КК ад 1996-га да абставін, якія выключаюць злачыннасць дзеі, ставіцца:

1. Нанясенне шкоды ў працэсе затрымання асоб, якія парушаюць закон.
2. Неабходная абарона.
3. Псіхічнае і фізічнае прымус.
4. Крайняя неабходнасць.
5. Выкананне распараджэння або загаду.
6. Абгрунтаваны рызыка.

Акрамя прыведзеных вышэй, дактрына называе і іншыя якія выключаюць злачыннасць дзеі абставіны. Імі, у прыватнасці, з'яўляюцца згоду пацярпелага, выкананне прафесійнай абавязкі, рэалізацыя суб'ектыўнага права і інш.

Сутнасць

Крымінальна-прававое значэнне разгляданага інстытута праяўляецца ў:

1. Выключэнні пакарання пры наяўнасці ў правамернасціпаводзінах.
2. Змякчэнні санкцый пры здзяйсненні дзеі, першапачаткова учыненага як якое выключае злачыннасць паводзінаў, але не якое стала пасля такіх у сувязі з парушэннем межаў правамернасці або з прычыны іншых фактараў (акрамя арт. 40, ч. 1 КК).
3. Прымяненні пакарання за неправамернае перавышэнне межаў прычынення шкоды.

Апошняе палажэнне распаўсюджваецца толькі на некаторыя выключаюць злачыннасць дзеі абставіны.

Традыцыйныя выпадкі

Да абставін, якія выключаюць злачыннасць дзеі, ставіцца некалькі умоў. Аднак большасць з іх увайшлі ў заканадаўства параўнальна нядаўна. Да традыцыйных абставінах ставіцца неабходная абарона. Даследнікі, аналізуюць гісторыю стварэння гэтага інстытута, паказваюць на тэндэнцыю да пашырэння сферы яго прымянення. Неабходная абарона як акалічнасць, якое выключае злачыннасць дзеі, ўпершыню згадвалася ў Пачатках ад 1919 года. Некаторыя яе аб'екты ў абмежаванай колькасці выкарыстоўваліся і ў КК ад 1922 г. У Асноўных пачатках 1924-га сфера дзеяння інстытута была істотна пашырана. У прыватнасці неабходная абарона як акалічнасць, якое выключае злачыннасць дзеі, звязвалася не толькі з асобай абараняецца і іншых суб'ектаў, ад якіх адводзіцца небяспека. У Кодэкс была ўведзена згадка і аб ахове інтарэсаў савецкага дзяржавы, рэвалюцыйны парадак і ўлада. Дадзеная фармулёўка дублюецца ў арт. 13 Кодэкса РСФСР ад 1926 г. Дзеючы сёння КК таксама ўключае яе ў абставіны, якія выключаюць злачыннасць дзеі. РФ - прававая дзяржава, у якім ствараюцца ўмовы для выканання закона. Выкананне гэтай задачы ляжыць на розных органах і службовых асобах. Для іх ажыццяўленне неабходнай абароны выступае ў якасці службовага абавязку. Адмова ад яго выканання сам па сабе з'яўляецца неправамерным паводзінамі, завабным адпаведнае пакаранне.

Абавязковыя ўмовы

Паводніцкія акты, накіраваныя на абарону сябе або іншых асоб, інтарэсаў дзяржавы, могуць выступаць як абставіны, якія выключаюць злачыннасць дзеі, толькі ў пэўных выпадках. Заканадаўства фармулюе абавязковыя ўмовы, пры неосуществлении хоць бы аднаго з якіх матывацыя суб'екта перастае быць грамадска карыснай і падпадае пад КК. Так, напад павінна быць грамадска небяспечным, рэальным, наяўным. Права на абарону ўзнікае пры з'яўленні пагрозлівага замаху на ахоўныя інтарэсы. Звычайна абарона мае месца пры крымінальна каральная злачыннай паводзінах іншага асобы. Да прыкладу, абарона ажыццяўляецца пры адлюстраванні спробы здзейсніць забойства, выкрасці чалавека, згвалціць жанчыну, абрабаваць мінака і гэтак далей. Наяўнасць замаху прадугледжвае пачатак або набліжэнне да моманту яго здзяйснення. Напад павінна неадкладна і немінуча прычыніць небяспечны для грамадства шкоду. Пры вызначэнні віны ўлічваецца ступень рэальнасці нападу. Замах павінна быць сапраўдным, а не ўяўным або меркаваным.

Шкоду пры затрыманні парушальніка

Такое паводзіны таксама ўваходзіць у абставіны, якія выключаюць злачыннасць дзеі. Для гэтай катэгорыі ўсталёўваюцца свае ўмовы правамернасці. Яны складаюцца ў наступным:

1. Затрыманне павінна ажыццяўляцца ў дачыненні да асобы, якое зрабіла ўчынак, які трапляе пад дзеянне КК, а не іншага Кодэкса. Аб'ектыўныя прыкметы дзеі павінны быць бясспрэчнымі, відавочнымі і відавочнымі.
2. Ужыванне гвалту дапушчальна толькі ў выпадку цвёрдай упэўненасці, што менавіта гэты суб'ект з'яўляецца вінаватым. Да прыкладу, калі чалавек злоўлены з доказамі злачынства на месцы злачынства, сведкі пакажуць менавіта на яго, у яго кватэры альбо на яго вопратцы будуць выяўленыя сляды дзеі і гэтак далей. У якасці падставы для затрымання выступае абвінаваўчы прысуд або пастанову аб вышуку.
3. Шкоду асобе можа прычыняцца толькі ў выпадку наяўнасці рэальнай пагрозы яго ўхілення ад пакарання. Аб такой небяспекі могуць сведчыць, напрыклад, супраціў, невыкананне патрабаванняў супрацоўніка паліцыі, спроба схавацца і інш.
4. Шкода можа прычыняцца толькі з мэтай ажыццяўлення яго затрымання для наступнага дастаўлення ў адпаведны орган. У дадзеным выпадку спыняецца магчымасць ухіліцца ад адказнасці, а які наносіцца ўрон выступае як сродак рэалізацыі гэтай задачы. Пры прычыненні шкоды для ажыццяўлення самасуду або дасягнення іншых мэтаў ён губляе сваю правамернасць. У гэтым выпадку асобы, якія ўжылі гвалт, падвяргаюцца пакарання па КК.
5. Меры, якія прымаюцца пры затрыманні, павінны быць суразмерныя небяспекі і характару здзейсненага злачынства і асобы вінаватага. Да прыкладу, пазбаўленне жыцця суб'екта, які спрабуе схавацца, лічыцца правамерным толькі ў выпадку, калі ён учыніў забойства, захапіў закладнікаў, правёў тэрарыстычны акт і гэтак далей.
6. Характар прымаюцца пры затрыманні мер павінен адпавядаць умовам, пры якіх яно ажыццяўляецца. У дадзеным выпадку ўлічваецца інтэнсіўнасць і метад аказання супраціву, лік парушальнікаў і супрацоўнікаў УУС, час (ноч/дзень) і месца падзей, наяўнасць магчымасці ўжыць больш мяккія і бязбольныя сродкі.

Крайняя неабходнасць

Гэтая катэгорыя знаходзіцца ў эпіцэнтры пастаянных дыскусій. Нягледзячы на тое, што дадзены інстытут уваходзіць у традыцыйныя выключаюць злачыннасць дзеі абставіны, трактоўка самога вызначэння падвяргаецца крытычным ацэнак. У першую чаргу спецыялісты адзначаюць немэтазгоднасць разрыву нарматыўнага матэрыялу і размяшчэння яго не толькі ў артыкуле 39 Кодэкса, але і ў палажэннях, якія адносяцца да псіхічнаму і фізічнаму прымусу (арт. 40, ч. 2). Пры гэтым у апошнім выпадку адсутнічаюць фармулёўкі якіх-небудзь спецыфічных чорт крайняй неабходнасці, акрамя ўказанні на асаблівы крыніца пагрозы. Гэта далёка не адзінае пытанне, які застаўся ў тэорыі і практыцы нявырашаным. Так, заканадаўства не ўстанаўлівае крытэрыяў крымінальна-прававой ацэнкі перавышэння мяжы крайняй неабходнасці.

Тлумачэнне вызначэння

У якасці крайняй неабходнасці разглядаецца такое стан, пры якім агіду пагрозы, якія рэальна існуючай для законных інтарэсаў канкрэтнай асобы або іншых суб'ектаў, а таксама грамадства і дзяржавы, ажыццяўляецца з прычыненнем шкоды староннім людзям. Пры гэтым павінна выконвацца ўмова аб тым, што ў сітуацыі, якая існавала небяспека не магла быць ліквідаваная іншымі метадамі, а нанесеную шкоду істотна менш, чым мог бы быць у выпадку бяздзейнасці. У такіх сітуацыях выключаюць злачыннасць дзеі, абставіны ў большасці сваёй грамадска карысныя. Небяспека, якая зыходзіць з тых ці іншых крыніц, павінна:

• Ствараць пагрозу для правоў, інтарэсаў чалавека, грамадства, грамадзяніна, здароўя асобы.
• Быць наяўнай і рэальнай.
• Існаваць ва ўмовах, калі іншымі спосабамі, не прадугледжваюць нанясенне шкоды, яе ліквідаваць не ўяўляецца магчымым.

Прымус

Яно можа быць псіхічным або фізічным. Прымус такога роду рэгламентуецца арт. 40 Кодэкса. Гэта акалічнасць займае асобнае месца сярод усіх. Вымушанае прычыненне шкоды інтарэсам, ахоўных законам, у выключнай абстаноўцы мае важную сваю прыроду. Гэтым тлумачыцца адсутнасць крымінальнага пакарання і аб'яднанне з іншымі абставінамі, якія выключаюць адказнасць. У якасці спецыфічнай рысы ў дадзеным выпадку выступае нанясенне шкоды пры паралізаванай небудзь абмежаванай волі і адсутнасць грамадскай карыснасці паводзін.

Апісанне стану

Артыкул 40 ахоплівае выпадкі, якія кваліфікуюцца з прымяненнем або правілаў дзеяння непераадольнай сілы, або крайняй неабходнасці. Калі пры фізічным прымусе суб'ект не мог кіраваць сваім паводзінамі, то ёсць здзяйсняць выбарчыя акты, і з прычыны гэтага нанёс шкоду ахоўных інтарэсам, то пакаранне не можа быць прыменена. Гэта звязана з тым, што твар дзейнічала небудзь бездействовало пад уздзеяннем форс-мажорных фактараў, непераадольнай сілы. А гэта, у сваю чаргу, не прадугледжвае віну і матываванае паводзіны. Напрыклад, звязаны ахоўнік не можа ажыццяўляць абыход даручанай яму тэрыторыі. Псіхічнае прымус лічыцца заўсёды преодолимым. Тлумачыцца гэта тым, што па-за залежнасці ад ступені інтэнсіўнасці ўздзеяння, ў суб'екта захоўваецца здольнасць кіраваць сваімі паводзіннымі актамі. Псіхічнае прымус можа выяўляцца пагрозамі ўжыць гвалт, нанесці маральную/матэрыяльны шкоду і іншымі папярэджаннямі, якія могуць быць выкананы неадкладна. Верагодна таксама і прамое ўздзеянне на псіхічнае стан з дапамогай псіхатропных сродкаў, гіпнозу, гукавых сігналаў і іншага. У якасці мэты такога прымусу выступае імкненне схіліць чалавека прычыніць шкоду інтарэсам, ахоўных законам. У выпадку преодолимого (псіхічнага) ўздзеяння суб'ект выбірае паміж пагрозлівым шкодай і тым, які патрабуюць ад яго для ліквідацыі існуючай пагрозы. У гэтай сувязі пры разглядзе дзей выкарыстоўваюць правілы крайняй неабходнасці. У якасці тыповых прыкладаў могуць выступаць, у прыватнасці, дзеянні касіра, які аддае грошы нападаючым, пагрозлівым яму зброяй, дырэктара банкаўскай арганізацыі, які пад катаваннямі аддае ключ ад сховішча і гэтак далей.

Абгрунтаваны рызыка

Ён складаецца ў фарміраванні верагоднай небяспекі для ахоўваемых інтарэсаў для дасягнення грамадска карыснай мэты. Пры гэтым павінна адсутнічаць магчымасць атрымання такога выніку нерискованными, звычайнымі сродкамі. Рызыка лічыцца правам асобы на пошук, дерзание (да прыкладу, у працэсе асваення новай тэхналогіі ў вытворчасці, распрацоўкі інавацыйнага метаду лячэння і гэтак далей). Магчымасць ажыццявіць пошукі ёсць у кожнага грамадзяніна. Пры гэтым не мае значэння, у якіх менавіта экстрэмальных умовах ён знаходзіцца. Менавіта таму ў КК 1996 г. выкарыстоўваецца паняцце "абгрунтаваная рызыка". Яго аб'ём у дзеючым Кодэксе істотна пашыраны. У якасці крыніцы, - прызнаўся верагоднасць прычынення шкоды пры абгрунтаваным рызыцы, выступаюць дзеянні самога суб'екта, які наўмысна адхіляецца ад устаноўленых і агульнапрынятых патрабаванняў бяспекі пры дасягненні ім грамадска карысных мэтаў.

Умовыправамернасці

Яны зводзяцца да наступнага:

1. Шкоду ахоўных законам інтарэсам наносіцца паводзінамі рискующего, якое накіравана на атрыманне сацыяльна карыснага выніку.
2. Мэта, гнаная асобай, якая не можа дасягацца іншымі, бяспечнымі сродкамі.
3. Негатыўныя наступствы ўсведамляюцца якія рызыкуюць толькі ў якасці магчымага і пабочнага варыянту яго дзеянняў.
4. Паводзіны чалавека грунтуецца на наяўных уменнях і ведах, якія здольныя аб'ектыўна ў канкрэтным выпадку папярэдзіць ўзнікненне шкоды.
5. Суб'ект распачаў ўсе належныя, па яго думку, меры для прадухілення шкоды.

Выкананне распараджэння/загаду

У якасці абставіны, якім выключаецца злачыннасць дзеі, такія паводзіны было замацавана ўпершыню ў дзеючым сёння КК. Аднак на практыцы яно амаль заўсёды прымалася пад увагу пры кваліфікацыі паводзін падначаленых служачых, якія выконвалі распараджэння або загады вышэйстаячага начальства. Дадзенае акалічнасць лічыцца універсальным. Яно распаўсюджваецца на ўсе выпадкі нанясення шкоды пры выкананні ўладных патрабаванняў у любой галіне сацыяльнай дзейнасці.